Құран Кәрім – Алла Тағаланың сөзі. Құран – құндылығы еш ескірмейтін кітап. Құран – бүкіл заман үшін, бүкіл адам баласы үшін жарамды қағидаттар мен құндылықтарға толы қасиетті кітап.

Құранды оқыған және оған амал қылған адамның қол жеткізер дүниесі өте үлкен. Алла Тағала Құран Кәрімде «Алланың кітабын шынайы түрде (яғни амал ете отырып) оқитын, намазды толық орындайтын және өздеріне берген рызық-несібемізден ізгілік жолында жасырын-жария жұмсайтындар ешқашан зиянға ұшырамайтын сауданы үміт ете алады. Өйткені Алла оларға тиісті сауабын толық береді. Сондай-ақ Өзінің шексіз шарапатымен олардың сыйын одан сайын арттыра түседі. Алла өте кешірімді және шүкіршіл (яғни әрбір ізгі ниет пен амалдың қарымын еселеп, артығымен беруші)», – дейді («Фатыр» сүресі, 29 аят). Яғни Құранды оқыған және оған амал қылған адамның еңбегі еш кетпейді. Алла Тағала оның бұл амалына еселеген сауап жазатынын уәде етіп тұр.

Бұл ақиқатты ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай баяндайды: «Кімде-кім Алланың кітабынан бір әріп оқыса, оған он сауап жазылады»(Термизи). Ал басқа бір өсиетінде: «Кімде-кім Құранды оқыса және оған амал қылса, Қиямет күні ол адамның ата-анасына нұры күннің нұрынан да әдемі болған тәж кигізіледі. Ендеше, амал қылған адамның өзі жайлы не ойлайсыңдар?»– деген (Әбу Дәуіт). Демек Құранды оқып, оған амал қылған адамның өзіне бұдан да артық сый-сияпат көрсетіледі деген сөз.

Құран оқыған адам өзінің де, тыңдаушылардың да жанына рахат сыйлайды. Сондай-ақ өзін де, тыңдаушыларды да сауапқа кенелтеді. Бұл турасында Алла Тағала: «Құран оқылған кезде оған құлақ салып, үнсіз тыңдаңдар! Сол кезде Алланың рақымына бөленесіңдер», – деген («Ағраф» сүресі, 204-аят). Ал Құранды үйрену және оны басқаларға үйрету бізді ең жақсы адамдар қатарынан қылады. Себебі Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сендердің ең жақсыларың – Құранды үйренген және басқаларға үйреткендерің», – деп айтқан (Бұхари). Пайғамбарымыз тағы бір хадисінде: «Адамдар Алланың үйлерінің біріне жиналып, Алланың кітабын оқыса және бәрі бірге үйренсе, оларға тыныштық түседі (жүректерін тыныштық баурайды), оларды мейірім қаптап, жан-жағынан періштелер қоршап алады және Алла Тағала оларды періштелердің ішінде еске алады», – деген (Мүслим). Бұл хадистен Құранды көпшілікпен бірге оқып, Құранның үкімдерін көпшілікпен бірге үйренудің қаншалықты маңызды екенін байқаймыз.

Құран оқудың осындай артықшылықтары себепті үмбетіне деген махаббаты ерекше Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бізді Құран оқуға шақырып: «Бұл Құранды оқыңдар. Себебі ол Қиямет күні өз иелеріне(яғни Құранды лайықты түрде оқып, амал қылған кісілерге) шапағатшы болады», – деген (Мүслим).

Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өзі де Құранды үнемі оқитын. Әсіресе түнгі намаздарында ұзақ сүрелерді оқуды жақсы көретін. Алла елшісінің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сахабаларының бірі Хузәйфә ибн Иәмән (оған Алла разы болсын) мынадай риуаят жеткізген: «Бір күні түнде Пайғамбарымызбен бірге намаз оқыдым. Ол «Фатихадан» кейін «Бақара» сүресін оқи бастады. Мен жүз аят оқыған соң рукуғқа баратын шығар деп ойладым. Одан өтіп кетті. «Бақарамен» осы рәкағатты тәмамдайтын шығар деп ойладым. Одан да өтіп «Ниса» сүресін бастап кетті. Оны оқып бітті де, «Әли Имран» сүресін бастады. Соны оқып біткен соң барып рукуғқа барды» (Мүслим).

Сахабалардың да Құран оқуға деген махаббаты ерекше болған. Тіпті Абдулла ибн Амр (оған Алла разы болсын) есімді сахаба күн сайын ораза ұстап, түн сайын Құранды басынан бастап, соңына дейін толықтай оқып шыққан екен. Ол кісінің бұл әрекеті жайлы Пайғамбарымызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жеткізілгенде Алла елшісі оны шақырып алып, әр адамда жұбайының ақысы, тіпті өз денесінің ақысы бар екенін ескертіп, айына үш күн ораза ұстауын өсиет етеді. Ол одан да артық ораза ұстағысы келетінін айтқанда, күнара ораза ұстауға рұқсат берген. Сондай-ақ Құранды бір айда, ол болмаса 10 күнде, ең ұзағанда бір аптада бір рет толық оқуын, одан асырмауын өсиет қылған (Мүслим). Бұл риуаяттан аталған сахабаның ораза мен Құранға деген махаббатының күшті болғаны соншалықты, тіпті өзін ұмытып кететін дәрежеде болғанын, Алла елшісінің оған белгілі бір ережелерді түсіндіріп, қалыпқа салғанын көреміз.

Құран иманды күшейтеді. Бұл жайлы Құранда былай делінген: «Нағыз мүминдер – Алла еске алынса, жүрегі қобалжитын, оларға Алланың аяттары оқылса, иманы артып, Раббысына тәуекел қылатын (жандар)» («Әнфал» сүресі, 2-аят). 

Құран жанға тыныштық сыйлайды. Құранда бұл жайында: «Солар – иманға келгендер және Алланың еске салуымен (Құранмен) жүректері тыныштық тауып, орныққандар. Біліңдер! Жүректер Алланың еске салуымен (Құранмен) тыныштық тауып, орнығады» («Рағыд» сүресі, 28-аят) делінген.

Құран оқыған адам жаны мен тәніне шипа табады. Бұл жайлы Құранда былай делінген: «Ей, адамдар! Тәңірлеріңнен сендерге насихат, жүректеріңдегі дерттеріңе дауа, мұсылмандарға тура жол және жарылқау ретінде Құран келді» («Жүніс» сүресі, 57-аят), «Біз Құраннан имандылар үшін шипа және мейірім түсіреміз» («Исра» сүресі, 82-аят).

Құран қас дұшпаннан қорғайды. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бұл жайында былай деген: «Кім таңертең «Аятүл күрсіні» оқыса, кешке дейін шайтаннан қорғалады. Ал кім кешке оқыса, таңға дейін қорғалады» (Хаким); «Кім түнде(жатарда) «Бақара» сүресінің ең соңғы екі аятын оқитын болса, ол оған жеткілікті болады»(Бұхари, Мүслим).

Құран адамның дәрежесін көтереді. Бұл жайында Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Расында, Алла Тағала осы Кітаппен(амал еткен) қауымның(екі дүниеде де) мерейін өсіріп, ал (амал етпеген) қауымның дәрежесін түсіріп, қор қылады» (Мүслим) деген болатын. Құранды толық оқып біткен адамның дұғасы қабыл болады. Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бұған қатысты: «…Құран оқудың соңында жасалған дұға қабыл болады» (Әбу Дәуд) деген.

Құран өзін оқушыға кешірім тілейді. Бұл туралы Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Құран оқыңыздар! Расында, Қиямет күні ол өзін оқығанға шапағатшы ретінде келеді» (Муслим) деген. Құран оқыған адамға періштелер дұға жасайды. «Егер адам Құран оқуды түннің әуелгі бөлігінде аяқтаса, онда періштелер ол үшін таң атқанша дұға етеді. Егер ол Құран оқуды түннің ақырғы бөлігінде бітірсе, онда періштелер ол үшін кешке дейін дұға етеді» (Ахмад) делінген хадисте. 

Құран кісіні ең жақсы адамға айналдырады. Бұл жайлы Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сендердің ең жақсыларың – Құранды үйреніп, оны басқаға үйреткендерің» (Бұхари) деген болатын. Демек Алланың сөзін оқуды білсек, жиірек оқығанымыз жөн. Ал оқи білмесек, үйренуге ден қоюымыз керек.

Ерболат ЖҮСІПОВ,

Астана қаласының бас имамы

«Иман» журналы, №4, 2024 жыл

Аллаға мақтау, Пайғамабарымыз Мухаммедке сәлем салауаттар болсын. Алланың тура жолында болған ізгі құлдарына сәлемдер болсын.

Ислам діні иман сенімнен, ізгі амалдар жасаудан және жан дүниесінің тазалығынан тұрады. Иман сенімді – дін сөздігінде таухид, ақида, кәлам білімі, усулуд дин деген терминдерімен көптеген кітаптар жазылған. Алғашқылардан сенім турасында қалам тербеген салаф ғалымдардың ұстазы біздің мазхаб иесі Абу Ханифа (р.а) еді. Ал енді амалдарды реттейтін білім саласын дінде «Фиқһ» атауымен танымал. Намаз, ораза, қажылық, зекет сияқты амалдар жатады. Бұл айтылған амалдар арқылы біз адамның сыртқы көрнісін көреміз, ал адамның жан дүниесін, жүрегіндегі сезімін, ниетіндегі мақсатын Аллаға тапсырамыз. Адамның жан дүниесін жақсылыққа, ізгілікке тәрбиелеп, рухани кемелділікке жеткізетін білімді «Ихсан» білімі деп атайды. Пайғамбарымыздың хадистерінде: «Ихсан дегеніміз Алланы көріп тұрғандай оған сиыну, құлшылық жасау, Алланы көрмесең де ол сені көріп тұр деп, құлшылықта болу» деген. Дінімізде ихсан білімін зерттейтін саланы тауассуф білімі деп атайды. Негізінен адам баласы періште мен хайуанның арасында жаратылған Алланың жаратылысы. Ақиқи құдайын танып, тура жолмен жүрсе, періштелердей дәрежеге жетеді. Ал нәпсісінің жетегінде кетсе, ондай жағдайда Алланың алдыңда құрметі жоғалып, адасушылыққа түседі. Құранда «Наба» сүресінің соңғы аятында ондай адам: «Әттең топыраққа айналып кетсем етті» деп, адам болып жаратылғанына өкінеді екен. Адам баласының дұшпандары көп. Бірінші адам баласының дұшпаны адамның өзі яғни адамның нәпсісі. Ислам ғалымдары адамның жаның тәрбиелеу арқылы, рухани дәрежелерге жетуге болатының айтқан. Адам жанының рухани сатылары, бұлар:

1. Аммарату  биссуу яғни жамандыққа итермелейтін нәпсі
2. Нафсу лаууама – өзін сөгуші нәпсі
3. Нафсу мутма’йынна – тұрақтаған, қарарланған нәпсі
4. Марзия – риза болған нәпсі
5. София – пәктелген, тазарған нәпсі

Нәпсіні тәрбиелеуде ниеттің алатын орны ерекше. Пайғамбарымыздың хадис

шарифінде: «Шын мәнінде, амалдар тек ниетке байланысты. Расында, әрбір кісіге ниет еткеніне байланысты. Кімде кім Алла және Оның Елшісі үшін қоныс аударса, ол Алла үшін және Оның Елшісі үшін қоныс аударған болып саналады. Ал кім дүниеге қол жеткізу үшін немесе бір әйелге үйлену үшін қоныс аударса, оның қонысы сол көздеген мақсатына қоныс аударған болып саналады». Ниеттің орны жүрек болып саналады. Адамның жүрегі сау болса,  оның барлық амалдарына Алланың алдында сауаптар жазылады. Ал жүрегінде рухани бір ақау, ауру болса, онда оның барлық амалдары бекер болып, Алланың алдыңдағы жақсылықтарға жете алмайды. Құранда  Бақара сүресінің 10 аятында:   

فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً وَلَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ

«Олардың жүрегінде дерт ауру бар. Алла ол жүректеріңдегі ауруды артырады. Жалған айту себепті олар үшін күйзелтуші азаптар бар»

Ниеттері түзу болмағандықтан, жалған сөйлеп алдаушылық жолына түскендіктен Алла оларға азап беретінін хабарлауда.

Белгілі хадис танушылардың бірі Дарақутни ниет турасында Пайғамбарымыздың (а.с) мына бір хадисін келтіреді: Алла Тағала қиямет күні жазушы періштелеріне: «Пәленше деген құлымның амал дәптеріне «мынаны, мынаны жаз» деп бұйырады. Періштелер: «Уа, Раббымыз! Бұл пендеңнің ондай бір нәрсесін жазбадық. Дәптерімізде ондай нәрсе жоқ», – дейді. Сонда Алла Тағала: «Құлым мұны істеуді ниетіне алған еді»,- деп жауап береді. Сондықтан Пайғамбарымыз (а.с): «Мүміннің ниеті амалынан жақсы» деген.

Ниеттің дұрыстығы, тазалығы амал істегенде ең басты орында тұр. Қандай да  бір амалды істеуді қаласақ, сауапты ниет қылып орындасақ, Алла алдында қабыл болып тұр. Ал ниеті дұрыс болмаса, сырт көрінісі жақсы амал болса да, Алла ондай ниеті жаман амалға мұқтаж емес. Абу Һурайрадан(р.а) жеткен хадисте Пайғамбарымыз (а.с): «Уа, Абу Һурайра! Осы үш адам тамық отын лаулататын алғашқылардан деп, ғалым, бай, шәйітті мысалға келтірген. Олардың ниеттері Алланың ризашылығы емес, өздерінің дүниеуи мақсаттары үшін дінді пайдаланғандары үшін азапқа душар болған. Құранда «Һуд» сүресінің 14-15 аяттарында:

 مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ

 أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ 

  «Кім дүние тіршілігі мен оның зейнетін қаласа, дүниеде олардың еңбектерін толық береміз. Сондай ақ олар кемшілікке ұшырамайды. Есесіне ақыретте оларға тозақ отынан басқа еш нәрсе жоқ. Дүниеде жасағандары жойылып кетті. Онсыз да олардың жасағандары бекершілік». Бұл дүние уақытша, сынақ үшін жаратылған. Алла біздерді тек өзіне ғана құлшылық қылсын деп жаратқан. Адам баласы Алланың ризашылығына жетуден айнып, өзінің нәпсі қалауларына бас ұрса, ақиреттегі жағдайы мүшкіл болайын деп тұр.

Алла баршамызды тура жолына бастасын.

Абылай Құрмашұлы

«Мухсин» мешітінің бас имамы

Қазақтың ұлттық ойындары – ежелгі заманда пайда болып, бірте-бірте дамып, қалыптасып, біздің дәуірімізге жеткен халқымыздың дәстүрлі спорт өнері. Қазақ ұлттық ойындарының тарихы тереңде жатыр. Ол сонау алғашқы қауымдық қоғамнан бастау алады. Тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар арасында кеңінен таралғандығы жөнінде мәліметтер бар.    Қазақ халқының ежелден келіп жеткен 150 –ге жуық ұлттық ойындары бары анықталған.

Этнограф – ғалымдардың пайымдауынша, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан .  Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізділген.  Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, – Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты  негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, бала-лардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған». Қазақтың ұлттық ойындары бес түрге бөлінеді. Олар:

1. Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар мен қояндар, кірпіше қарғу, қас-құлақ, ордағы қасқыр.

2. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыр-теке, түйе мен бота.

3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: ағаш аяқ, аққала, ақпа, ақсүйек, ақшамшық, алакүшік, алты-бақан, арқан аттау, арқан тартпақ, арқан тартыс, арынды арқан, асау мәстек, асық, аттамақ, ауыртаяқ, әйкел, әуетаяқ, батпырауық, белбеу соқ, белбеу тартыс, дауыстап атыңды айтам, епті жігіт, жаяу көкпар, жемекіл, жігіт қуу, жігіт ойыны, күзетшілер, күміс ілу, қамалды қорғау, қараше, қимақ, қыз қуу, лек (шөлдік), монданақ, орамал тастау, сақина жасыру, сиқырлы таяқ, тапшы, кімнің дауысы, таяқ жүгірту, тепе-теңдік, тобық, тұтқын алу, түйілген орамал, шалма, шертпек, шілдік, хал қалай?
4. Зеректілікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін ойындар: айгөлек, айдапсал, атқума, аударыспақ, бағана өрмелеу, балтам шап, бөріктастамақ, бұғнай, бұғыбай, бұқатартыс, бұрыш, біз де, егер…, жасырынбақ, жаяу жарыс, көкпар, көрші, күрес, қарамырза, қассың ба, доссың ба?, қындық-сандық, орын тап, отырмақ, санамақ, сұрақ-жауап, тасымақ, тасымалдау, тең көтеру, тымпи-тымпи, ұшты-ұшты, үй үстіндегі кім?, шымбике.
5. Соңғы кезде қалып-тасқан ойындар: әріп таңдау, бригада, мейрамхана, нөмір, пароль, пошта, сымсыз телефон, сыңарын табу. Бұлардың ішінде бірқатар ойындар спорттық, той ойындары болып саналады. Ал енді, қазақтың ұлттық ойындарының ішінде «қуырмаш» тәрізді жас сәбилерге арналған да ойындар бар. Біз енді қазақтың ұлттық ойындарының негізгілерін талдап, тарқатсақ. Ақсүйек. Қыз-бозбалалар оны жазғы айлы түнде ойнаған. Ойын бастаушы жылқының бақай сүйегін, ол болмаса қой- дың жілігін, немесе жауырынын, жамбасын қолына алып, ойынға қатысушыларға көрсетіп, белгілеп алады да, ойыншыларды екі топқа бөліп, алысырақ барады да ақсүйекті лақтырып жібереді. Қай топтың ойыншылары ақсүйекті бірінші болып тапса, сол топ жеңген болып саналады. Сүйек еті мүжіліп, далада жатып күнге күйіп, әбден ағарған болуға тиісті. 

Сонымен ұлт ойындары – ата – бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан оны үйренудің күнделікті тұрмысқа пайдаланудың маңызы өте зор. Ойын адамның алдынан өмірдің есігін ашып, оның творчестволық қабілетін оятып, өміріне ұштаса береді. Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы да жоқ, болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол баланың рухани сезімі жасампаз өмірімен ұштасып, өзін қоршаған ортаны тану арқылы түсінік алады. Ойын дегеніміз тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан – ойға жетелейтін, адамға қиялымен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, ақыл – ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.   Ендеше, халқымызға ежелден-ақ етене  дүниетанымын өскелең ұрпаққа паш етіп, елдігіміздің кепілі сонда жатқанын насихаттау һәм жеткізу – қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі. Бүгінгі ұрпақ та дәстүрлі дінімізді қадірлей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал.

Нағашыбай Каукейұлы

Ақжар ауданы Үлкен-Қарой  мешітінін бас имамының м.а.