Ислам діні бес негізден тұрса, соның бірі қажылық. Қасиетті жерлерге зиярат жасау, құлшылылық рәсімдерін атқару шамасы келген мұсылман баласына парыз саналады. Құранда Әли Имран сүресі 97 аятында:   فِيهِ آيَاتٌ بَيِّـنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ 

«Онда айқын дәлелдер және Ибраһимнің орны бар, кімде кім оған кірсе қамсыз балады. Шамасы жеткен адамдардың Алланың ризашылығы үшін Кағбаны хаж етуі парыз. Кімде кім қарсы келсе, Алла күллі әлемнен беймұқтаж» делінген. Қажылықтың шариғаттағы анықтамасы белгілі бір уақытта, белгілі бір жерде, тиісті амалдарды атқару арқылы өтелетін құлшылық. Яғни қасиетті Зул Хижжа айында, қасиетті Кағбаға зиярат жасап, пайғамбарымыз үйреткеніндей амалдармен құлшылық жасау рәсімі. Құлшылық үш түрге бөлінеді. Бірі дене құлшылығы болса, намаз, ораза сияқты, енді бірі қаржыға байланысты зекет, ұшыр, садақа сияқты мал- дүниені тиісті жерлерге сарып қылу арқылы атқарылады. Ал қажылық болса, мал дүние мен дене құлшылығын қоса атқарылатын құлшылық түрі. Қажылық, мұсылман болған балиғат жасына толған ер болсын, әйел адам болсын, ақыл есі дұрыс, азат болған, қажылық жасауға шамасы жеткілікті, бала шағасы қайтып оралғанға дейін таршылық көрмейтін адамға парыз болады. Өздігінен жүріп тұра алмайтын, жолды көтере алмайтын жасы егде тартқан қарияларға қажылық жасау парызы мойындарынан түседі. Пайғамбарымыз(а.с): «Шамасы келіп тұрып, қажылықты орындамаған адам, қаласа иаһуди болып, қаласа насрани болып өмірден өтсін» деген. Түсінген адамға бұл қатты ескерту. Қажылықтың үш парызы болса, соның бірі ихрамға кіру болып табылады. Ол дегеніміз денемізге екі бөлек матаны орау ғана емес, сонымен бірге жан дүниемізді дүниеуи болмысынан рухани болмысқа өту болып табылады. Махшар әлемінде Алла тағаланың құзырында тұрғандай сезімге өтіп, байы бар, кедейі бар, ақ пен қара барлығы атақ мансаптарын ұмытып, «Лабайка» деп, Алланы көріп тұрғандай «Ихсан» күйіне өтіп, Алланың ризашылығын қалап, күнәләрінің кешірілуін тілеп, қажылықтың тәртіптерін қаз қалпында орындауға ниет қылады. Алланы көрмесе де, Алла мені көріп тұр деп, ықыласын Аллаға қойып, қажылығын орындайды. Пайғамбарымыз(а.с): «Қажылық кезінде жаман сөз айтпаған, дұрыстықтан айырмаған адам анасынан туған күнгідей күнәсіз болады» деген. Абай атамыз айтқандай: «Ақылды адамға иман парыз, иманды адамға ғибадат парыз» дегендей, иманның парыздарын мойындап, жан дүниесімен сеніп, қабылдап қана қоймай, сол иманнан айырылып қалмайтындай білімді де игеру керек. Шал ақын атамыз:

«Иман қой, ақыл қойшы, нәпсі бөрі

Бөріге қой алдырмас ердің ері

Таяқты қатты ұстап қойшы тұрса,

Ала алмас ешбір нәрсе шайтан, пері»

Бұл өлең шумақтарында «таяқты қатты ұстап тұрудағы» мақсат дінде мықты болуды меңзеп тұр. Дінде мықты болу үшін білімді болу шарт. Сол себепті қажылықты ниет қылған адам, жергілікті мешітке келіп, қажылықтың арнайы курстарын яғни дәрістерінен өту керек. Сондай ұлы сапарға ат үсті бару, қателіктерге ұрындырып, қажылықтың сауаптарынан құр қалуы мүмкін. Екінші рет қажылық жасау сәті түседі ме, түспейді ме бір Аллаға мәлім. Айтып өткеніміздей, қажылықта тән құлшылығы мен мал дүние құлшылығы қоса атқарылады. Мысалға қажылықта тауаф жасап болғаннан кейін,  екі бас нәпіл намаз оқу уәжіп делінген. Ал намаз оқу білмесе, қажылығында кемшілік болады. Қажылыққа адам өмір бойы дайындалу керек десек, артық айтқандық болмайды. Иманның жеті парызы білу, дұрыс ақидада болу, намазды он екі парызымен оқу, қажылық рәсімдерін жасағанда (ихрам киген соң, Қағбаны тауаф еткеннен кейін, Сафа мен Маруа арасындағы сағида) оқылатын арнайы дұғаларды арапшасын немесе қазақша мағынасында оқу. Қажылықты барлық қағидаттарына сай атқарып келгеннен кейінде, қажы атына сай өмір сүру керек. Халал мен харамды айыра білуі керек. Алла тағала харам қылғанды адал болады деп отырса несі жақсы. Барлық құлшылығы бекер болып, діннен шығып кетеді.

Ертеде бір мұнафиқ адам қажылық жасап, ел жұрттың алдында «қажы» деген құрметке ие болған екен. Арақ шарабы бар тойда харамнан дәм татпай отырған адамға, сен кімсің, көрмейсіңбе, қажылыққа барып келген менде ішіп отырмын ғой депті. Бұл барып тұрған надандық. Сондықтан қажы адам сауап пен күнәні жақсы білу керек. Алла харам деген нәрсе харам(арам), ал Алла халал(адал) деген нәрсе халал. Тіпті пайғамбарлардын да бір нәрсені адалдауға немесе харам деуге хаққысы жоқ. Қажылық міндетін орындауға дүние жүзі мұсылмандары бір жерге «Әл Харам» мешітіне жиналады. Миллондаған адамдар, тілдері басқа, түрлері басқа, түстері басқа адамдар «Алла» деп келеді. Барлықтары Алла тағаланың қадірлі қонақтары. Ешкімді ренжітпей, ұрыс жанжал шығармай, дауыс көтермей, тәртіп сақтау ол да құлшылық. Топ басшысына бағыну уәжіп. Пайғамбарымыз(а.с): « Үш адам сапарға шыққан кезде араларынан біреуін басшы етіп тағайындасын» деп бұйырған. Қажылықты ниет қылып, үйдің табалдырығын аттағаннан бастап, қажылық құлшылығы басталады. Сондықтан қажылық құлшылығына мұқият болу керек. Мысалға намазда намазды қабыл қылмайтын істі байқамай істеп қойса, қазасын өтейді. Ал қажылықта қате жіберсе, қайтіп келгеннен кейін оны қалай өтейді. Пайғамбарымыз (а.с): «Менің мешітімде оқылған намаз мың намазға тең, ал «Әл Харам» мешітінде оқылған бір намаз басқа жерде оқылған  жүз мың намаздан артық» деген. Сол сияқты жаман қылықтардың да күнәсі сан есе артып шыға келеді. Қажылықты ниет қылып, ықыласын салып барған адам сабырлы, кешірімді, салмақты, байсалды, әдепті болу керек. Риякершіліктен сақтану керек. Пайғамбарымыз(а.с): «Үмбетім қатты алаңдайтын нәрсе кіші серік келтіру» деген, ол дінді өзінің дүниеуи мақсаттарына пайдалану. Мысалға қажылыққа барған адамның ниеті «қажы» деген атаққа бола барса, Алланың ризашылығын іздемесе, Алла ондай қажылықты қабыл қылмайды. Ол қажылықтың қадыр қасиетін ұғыну керек.

Ертеде керуенге ілесіп, бір әйел адам қажылыққа барады. Құтты жер, қасиетті жер деген сөздерден, алтыннан салынған, қымбат тастармен көмкерілген бір ғажап жер деп ойласа керек. Барса төрт бұрышты кішкентай, қара тастан қаланған үйді көріп, көңілі суып қалады. Жан жағын айналып, төбесіне дейін шығып көріп, сонау жерден осыған бола келдім бе?- деп, Қағбаның қасиетінің қадіріне жетпепті. Қазір көріп отырғанымыздай көптеген адамдар сол жердің қасиетінің бабына жете алмай отырған жәйттар бар. Азғантай қиыншылыққа шыдай алмай, «ойбай» салып жатқандар баршылық. Қажылыққа рахат іздеп бармайды. Ол жер құлшылықтың жері. Пайғамбарымыз (а.с): «Қажылық ол машақат» деген. Сондықтан бізде шаршаған адамды қажыған деп айтады ғой. Қажы атанған адам сол атқа сай болуы керек. Жұрт сыйлап, төрге шығарса, өнегелі, ғибратты, тәрбиелі өсиеттер айтып, туралыққа, жақсылыққа, ізгілікке шақыра білуі керек. «Аллаға және ақырет күніне иман келтірген адам қайырлы нәрсе айтсын немесе үндемесін»(Бұхари). Бейәдеп сөздер, өсек аяң, ғайбат сөздер айтып отырса, оның жасаған құлшылығынан не пайда, барлығы бекер болып кетуі бек мүмкін. Қорыта айтқанда мұсылман адам Алламен кездесуге әрдайым дайындық үстінде. Қаһф сүресінде соңғы аятында да Алла тағала:  فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا    

«Кім Раббысына жолығуды үміт етсе, онда жақсы істер істесін, Раббысына ғибадат құлшылық жасауда оған ешкімді серік қоспасын!» делінген. Қажылық жасамағандар қажылық жасауды нәсіп етсін, ал қажылық жасағандар қажы атына лайықты болуға тырысайық.

Абылай Құрмашұлы

 «Мухсин» мешітінің бас имамы

Отбасы – қоғамның іргетасы. Алла Тағала «Фурқан» сүресінің 54-аятында: «Һәм судан (ұрық тамшысынан) адамзатты жаратып, оны туыстық және құда-жекжаттық (қайын жұрттық) байланыста еткен де – Сол (Алла). Әрі сенің Раббың Құдіретті!» – деген.

Жер бетінде ең алғаш болып Адам ата (оған Алланың сәлемі болсын) отбасын құрған. Алла Тағала «Бақара» сүресінің 30-аятында: «(Есіңе ал, уа, Пайғамбар) Сонда сенің Раббың періштелерге: «Мен жерде бір орынбасар (адамзат) жаратамын!» – деген еді. (Періштелер): «Сонда Сен бұзақылық қылып, қантөгіс жасайтын біреуді жаратасың ба? Ал біз Сені дәріптеп, мақтау мен пәктеудеміз», – деді. (Алла): «Шындығында, Мен сендердің білмегеңдеріңді білемін!» – деді. «Мәида» сүресінің 27-аятында: «(Уа, Мұхаммед) Қауымыңа Адамның екі ұлы туралы хабарды шынайы түрде оқып бер. Ол екеуі құрбандық шалғанда біреуінікі қабыл болды да, екіншісінікі қабыл болмады. (Құрбаны қабыл болмағаны бауырына): «Мен сені сөзсіз өлтіремін» деді. (Бауыры): «Ақиқатында, Алла ізгілікті тек тақуалардан қабыл алады», – деді. Бұл аяттардан жер бетіндегі ең алғашқы Адамның (оған Алланың сәлемі болсын) отбасы екенін білеміз. Содан бері Адам ата мен Хауа анадан тараған ұрпақтар жалғасып келеді. Ибн Абидин Роддул Мухтар кітабында: «Біз үшін Адамнан басталып қияметке дейін, кейін жәннатта жалғасатын неке мен иманнан өзге құлшылық жоқ», – деген.

Некелесіп, отбасын құру – Алла Тағаланың адамзат баласына міндеттеген заңы. Шариғатымызда ерлі-зайыпты атануы неке қиюдан басталады. 

1. Отбасы құрудың алғашқы шарты – неке қидыру. Алла Тағала «Нәхл» сүресінің 72-аятында: «Алла сендерге (ерлерге) өздеріңнен (адамзаттан) жұбайлар жаратты әрі жұбайларынан балалар мен немерелер жаратты һәм жақсы нәрселерден ризық берді. Сонда да олар жалғанға (пұттарға) сеніп, Алланың нығметін (Исламды) теріске шығара ма?» – деді.

2. Ислам діні қоғамның біртұтастығына мән береді. Ал отбасы – бірлік пен ынтымақтың қайнар көзі. Отбасы – шағын мемлекет. Алла Тағала «Хужурат» сүресінің 13-аятында: «Уа, адамдар! Асылында, Біз сендерді ер мен әйелден жараттық та, бір-біріңді тану үшін халықтар, тайпаларға бөлдік. Ақиқатында, Алланың құзырындағы ең ардақтыларың – тақуаларың. Расында Алла Білуші әрі Хабардар!» –деді.

3. Алла Тағала барлық жаратылысты жұп-жұбымен жаратқан. Одан адам да, жан-жануарлар да, өсімдіктер әлемі де тыс қалмайды. Алла Тағала «Зәрият» сүресінің 49-аятында: «Сондай-ақ үгіт алуларың (Алланың құдіретін тануларың) үшін әрбір нәрседен (ер, әйел етіп) екі жұп жараттық!» – десе «Ясин» сүресінің 36-аятында: «Жер өсіретіндерден (өсімдіктерден), олардың (адамдардың) өздерінен және олар білмейтіндерден (басқа да жаратылыстардан) жұптар жаратқан (Алла) Пәк!» – деді.

4. Алла Тағала ерді әйелге, әйелді ерге ынтық етіп жаратқан. Олар бір-біріне болған сүйіспеншілік негізінде өзара одақ құрады. Бұл одақтың ең басты мақсаты – адамзат жер бетінде қияметке дейін қалуы үшін артына ұрпақ қалдыру, көбею. Алла Тағала «Ниса» сүресінің 1-аятында: «Уа, адамдар! Өздеріңді бір жаннан (Адам атадан) жаратып, одан жұбайын (Хауа ананы) жаратқан, сосын ол екеуінен көптеген ерлер мен әйелдер таратқан Раббыларыңнан қорқыңдар! Өздерің атымен бір-біріңнен сұрайтын Алладан қорқыңдар және туыстық байланысты (үзуден сақтаныңдар). Асылында Алла сендерді бақылайды», – деді.

Шариғатымызда еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің, яғни бір жыныстылардың неке қиюы, жыныстық қатынасқа баруы – харам. Бұл – азғындықтың ең ауыр түрі, лағынеті шайтанның ісі. Еркекпен жыныстық қатынасқа түскен еркек және әйелмен жыныстық қатынас жасаған әйел өз табиғатына (фитраға) қайшы әрекет етеді. Себебі Алла Тағала адамзатты тіпті жануарларды да еркегін ұрғашысына және ұрғашысын еркегіне құштар етіп жаратқан. Басқаша болуы – табиғатқа қайшы. Бұл жайында Алла Тағала «Нәбә» сүресінде: «Сендерді жұп-жұп етіп жараттық», – дейді. Сол себепті Алла Тағаланың айтқанын орындау арқылы ғана адам баласы жаратылу табиғатына сай тіршілік ете алады. 

5. Ислам отбасын құруға қызықтырып, оны пайғамбарлар мен елшілердің жолы етті. Алла Тағала «Рағыд» сүресінің 38-аятында: «Біз (уа, Пайғамбар) сенен бұрын да (талай) елшілер жіберіп, оларға жұбайлар мен ұрпақтар бергенбіз», – деді.

6. Ислам отбасы мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін бекітті. Ер адамның әйелінің, әйелдің күйеуінің алдында бекітілген құқықтары бар. Алла Тағала «Ниса» сүресінің 21-аятында: «Және бір-біріңмен қосылып әрі олар (жұбайларың) сендерден ауыр серт (неке келісімін) ала тұра, сендер (уа, ерлер) оны (мәһрді) жұбайларыңнан қалайша қайтарып алмақсыңдар» десе, «Ниса» сүресінің 19-аятында: «Сондай-ақ жұбайларыңмен жақсы қарым-қатынаста болыңдар. Егер оларды ұнатпай қалсаңдар, кейде ұнатпаған нәрселеріңде Алла көп игілік жасауы мүмкін», – дейді. Ал «Ниса» сүресінің 34-аятында: «Алланың бірін-бірінен артық еткені һәм жұмсаған мал-мүлкі (мәһр, нәпақа шығарғаны) арқылы ерлер әйелдерді басқарады. Әрі ізгі әйелдер толық бойсынушы, Алланың қорғауымен (ері жоқта) жасырын нәрселерін сақтайды», – деді. Осы аяттағы «ерлер әйелдерді басқарады» деген аяттан ерлерге берілген кейбір артықшылықтарды білсек болады. Яғни пайғамбар және елші, имам, азан, қамат айтушы ер адам болатынын аңғарамыз. Сол сияқты ер адамның мұрадағы үлесі әйелдің екі есесіне тең екенін, бір ер адамның куәлігі, екі әйел адамның куәлігіне тең екенін білеміз. Сондай-ақ дүниеге келген балаға әкесінің тегі беріледі. Ол жайында «Ахзаб» сүресінің 5-аятында: «Оларды әкелерінің атымен шақырыңдар. Солай ету – Алланың алдында әділ», – деді.

Ер адам – отбасының асыраушысы, әйелі мен балаларын материалдық және рухани тұрғыдан қамтамасыз етуге міндетті. Сондықтан отбасындағы ер адамның рөлі кемедегі капитан сияқты. Ер адам салиқалы көркем мінезі арқылы үйдің тірегі айналады. Ал әйелдің міндеті – күйеуіне бағыну, өзін күнәлі істерден сақтау, ерінің тапқанына иелік ету. Егер ерлі-зайыптылар міндеттері мен өз орындарын білсе, баянды да бақытты ғұмыр кешеді. Ер мен әйел бір-біріне қызмет етуі арқылы Аллаға жақындайды.
 

7. Исламдағы отбасылық қарым-қатынас өзара сыйластыққа, араларындағы сырды жаймауға және бір-біріне тіл тигізуден сақтануға негізделген. Алла Тағала «Ниса» сүресінің 35-аятында: «Егер екеуінің (жұбайлардың) арасының ажырауынан қорықсаңдар, (жарастыру үшін) ердің туысынан бір төреші, әйелдің туысынан бір төреші жіберіңдер. Һәм ол екеуі (төрешілер) татулықты қалайтын болса, Алла екеуінің (жұбайлардың) арасын жарастырады. Ақиқатында, Алла – Білуші, Хабардар», – деді.

8. Ерлі-зайыптылар бір-бірін толықтырушы. Алла Тағала Құранда: «Олар сендерге киім, сендер де оларға киім іспеттісіңдер», – деді. Ендеше, бақытты отбасын құру үшін ерлі-зайыптылар бір-біріне киім сияқты жылулық, әдемілік бере білу керек. Міне, сол кезде ғана бақыттың дәмін татады.

Медет ҚҰРМАШҰЛЫ,

ҚМДБ Шариғат және пәтуа бөлімінің маманы

«Иман» журналы, №1, 2024 жыл

Мейірімді, Рақымды Алланың атымен бастаймын.

Барша мақтау мен мадақ бүкіл әлемнің Раббысы, бізді және әлемдерді жоқтан бар еткен Аллаға ғана лайық. Алланың ардақты елшісі, адамзаттың асылы, Пайғамбарлардың мөрі Мұхаммед пайғамбарымызға және оның отбасы мен ізбасарларына салауат пен сәлем болсын!

Тәубе ету-адам баласына бұл дүниеде берілген үлкен нығымет. Оның есігі пенде өмірден озғанға дейін жабылмайды. Өйткені, Алла Тағала пендесін күтеді, тәубе еткен пендесін жақсы көреді. Қасиетті құранда: «Расында, Алла тәубе етушілерді жақсы көреді, әрі таза болушыларды да жақсы көреді» деген. Ибн Фәрис:» Тәубе»сөзінің тілдік мағынасы «қайту ,оралу» дегенді білдіреді»,-деп айтқан. Ал , Ибн Мунзир:»Тәба иләллаһ»(Ол Аллаға қайтты) сөз тіркесі «өз күнәларынан құтылып «Аллаға бойсұнуға бел буды» деген мағынаны білдіретінін айтқан. Ендеше, «тәубе» сөзінің шариғи мағынасы Алладан қорыққандықтан күнәдан арылу; күнәнің жиіркенішті екенін сезіну; Аллаға бағынбағаны үшін өкіну; осыған ұқсас жаман ,жиіркенішті әрі күнәлі істерге енді қайтып оралмау; нақты жігерлік танытып ,шешім қабылдау және осы үшін барлық сақтық шараларын жүзеге асыру дегенді білдіреді.

Пайғамбарымыз ﷺ хадисінде: «Барлық Адам атаның балалары қателесуші» деп айтылғандай адам баласы қателесуші, бірақ тәубе етуші де болу керек. Өйткені, Атамыз Адам (ғ.с.) өз қателігін мойындады, тәубе етіп, Алладан кешірім сұрады. Алайда Оны азғырған шайтан тәубе еткен жоқ, қателігін мойындамады, тәкаппар болды. Сол сияқты адам баласы өткеніне өкініп, тәубе етсе, Адам (ғ.с.) атасына ұқсағаны, ал тәубе етпесе, шайтанға ұқсап, тәкаппар болғаны.

Құран аятта:

«Уа, мүминдер! Шын ниетпен Аллаға тәубе етіңдер! (Сонда ғана) Раббыларыңнан күнәларыңды жойып, іргесінен бұлақтар ағып жататын жәннатқа кіргізу үміт етіледі. Алла ол күні пайғамбарды және онымен бірге иман келтіргендерді қорламайды…» («Тахрим» сүресі, 8-аят).

Бір қисса:

Бірде Мұса (а.с.) пайғамбарға үмметінен бір кісі келіп: «Ей, Мұса! Раббыңа дұға етіп сұрашы, Раббымыздың құзырында ең жаман адам кім екен? Көрсетсінші, сол адамнан алыс жүрейік», – деп өтінеді.Мұса (а.с.) пайғамбар Аллаға дұға етіп сұрағанда Алла Тағала: «Қазір өтетін адам менің құзырымда ең жаман адам», – деп бұйырады. Содан Мұса (а.с.) пайғамбар әлгі үмметі екеуі тағатсыздана күтіп отырады. Біраз уақыт өткеннен соң баласын жетектеген бір адам теңізге қарай бет алады. «Мына адам Алланың құзырында нендей жаман күнә жасады екен» деп Мұса пайғамбарға ой келеді. Ертесіне кешегі үмметі тағы келіп: «Ей, Мұса! Раббыңа дұға етіп сұрашы, Раббымыздың құзырында ең жақсы адам кім екен? Көрсетсінші, сол адамға құрмет көрсетіп, жақын жүрейік», – деп өтінеді. Мұса (а.с.) пайғамбар Аллаға дұға етіп сұрағанда Алла Тағала: «Қазір өтетін адам Менің құзырымда ең жақсы адам», – деп бұйырады. Содан Мұса (а.с.) пайғамбар әлгі үмметі екеуі тағатсыздана күтіп отырады. Біраз уақыт өткен соң тағы да кешегі баласын жетектеген адам өтеді.Бұл кеше ғана Алланың құзырында ең жаман адам болған еді, бүгін қалайша ең жақсы адамға айналды екен деген ой еріксіз мазалайды. Мұса (а.с.) пайғамбар Раббысына: «Уа, Раббым! Кеше Сенің құзырыңда ең жаман адам кім екен, бізге көрсетші» деп дұға еткенде ең жаман адамды көрсеттің. Бүгін «Сенің құзырыңда ең жақсы адам кім, бізге көрсетші дегенімізде тағы да кешегі ең жаман деген адамды көрсеттің. Қалайша бір күнде ең жаман адам, ең жақсы адамға айналды?» – деп сұрайды.

Сонда Алла Тағала: «Кеше ол адам баласын жетектеп теңіз жағасына барды.

Сонда баласы әкесіне қарап: Әке, мынау не? – деп сұрады.

Әкесі: Балам, бұл теңіз, – деді.

Баласы: Әке, теңізден үлкен не бар? – деп сұрағанда

Әкесі: Балам, теңізден үлкен мұқит бар, – деп жауап берді.

Баласы: Әке, мұқиттан үлкен не бар? – деді.

Сонда әкесі: Балам, мұқиттан үлкен жер шары бар, – дегенде,

Баласы: Әке, жер шарынан үлкен не бар? – деп тағы сұрады.

Әкесі: Балам, жер шарынан да үлкен мына бейбақ әкеңнің күнәсі, – деді.

Баласы: Әке, әкемнің күнәсінан да үлкен не бар? – дегенде,

Әкесі: Балам, бейбақ әкеңнің күнәсынан да үлкен Алланың шексіз рахымы, мейірімі бар, – деп жауап берді. Міне, сол үшін Мен оның күнәсін кештім», – деп бұйырады.

Шындығында тәубенің қабыл  болуы – адамның білместікпен, қателікпен күнә іс істеп, кейін осы ісі үшін лезде өкінуінде. Ал егер адам күнә жасап күнәсына өкінгенімен сол жаман ісін жалғастыра беретін болса, соңында өлім өңешке келгенде оның тәубесі қабыл етілмейді. Мұндай тәубе мәжбүрліктен жасалған тәубе. Тәубе ету адам баласының жаратылысында бар қасиет. Олай дейтініміз әу баста Адам (ғ.с.) Алланың сынағына тап болып, тыйым салынған жемісті жеп қойған қателігі үшін тәубе етті. Алла Тағала оның тәубесін қабылалды. Жоғарыда атап өткеніміздей адам баласы нәпсі мен шайтанның жетегіне еріп қателесуі әбден мүмкін. Алайда жасаған қатесін жуып-шаятын тәубе деген сабынды қолдануы тиіс. Бұл пенде үшін таптырмайтын мүмкіндік.

Ахметчеев Асхат Бахадырұлы

Есіл ауданының бас имамы

Аса қамқор ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын! Барлық мақтау Аллаға тән. Оның Пайғамбары Мұхаммедке салауаттар мен сәлемдер болғай.

Алла Тағала қасиетті Құранда отбасында ер адамның рөлі мен орнын ерекше атап өткен. «Ниса» сүресінің 34-аятында былай делінген: «(Әйелді нәпақамен қамтамасыз ету, қорғау және тәрбиелеу ер адамның міндеті болғандықтан) нағыз ерлер – әйелдерге басшы һәм қорған. Мұның себебі, Алланың кей адамдарды кейбіреуінен (басқару, қорған болу, қамқорлық жасау сынды мәселелерде) әлдеқайда артық (әрі қабілетті етіп) жаратқандығы, сондай-ақ ер адамдардың (әйелдеріне мәһір беру һәм отбасының нәпақасын табу сынды) маңызды жауапкершілік арқалағандығы…».

Мұхаммед Али ас-Сабунидің «Тәпсірлердің таңдаулысы» еңбегінде осы аятқа байланысты мынадай түсініктеме берілген: «Яғни ерлер – әйелдердің басқарушы және қорғаушылары. Оларға әмір береді, кейбір істерді жасаудан тыяды. Олар үшін қаражат жұмсап, мемлекет басшысының халықты басқарғаны тәрізді оларды басқарады. Өйткені Алла ерлерге керегінше мол ақыл, басқару қабілетін берді және нәпақа табуды жүктеді. Оларға әйелдерді қорғауға, бақылауға және солар үшін қаражат жұмсап, тәрбие беру міндетін берді».

Осы аят жайлы ғұлама Әбу Суғуд: «Ерлер ақылдарының толықтығы, салмақты және қуатты болу жағынан үстем етілген. Сондықтан пайғамбарлық, имамдық, куәлік және Алла жолындағы күрес тәрізді міндеттер ерлерге берілген», – деген екен. 

Расында Алла Тағала бұл аятта нағыз ер адам ғана әйелге әрқашан қорған болатынын ерекше меңзеп тұр. Сонымен қатар отбасын асырау, бала-шағаны жақсылыққа тәрбиелеу ер азаматтың асыл міндеті екенін баяндаған. Бұл аят ер адамға барлық істе үстем, биік болу керектігін үйретуде. Демек үлгі-өнеге көрсетуде ер азамат алдына жан салмауы тиіс. Ер адам ешқашан ұсақталмауы керек. Ұсақталу – жігіттің қасіреті. Әр нәрседе ұсақтала беру – әлсіз адамға тән сипат. Өзінің биік дәрежесінде қалған ер ғана отбасын, айналасын жақсылыққа жұмылдыра алады. Ғабит Мүсірепов: «Еркектің көркі ақылында…» – десе, Бауыржан Момышұлының: «Біздің жерімізде еркек – діңгек, әйел – гүл», – деген
сөзінде жан бар.

Ұсақталмауға итермелейтін жақсы қасиеттің бірі – әйелдің кейбір майда істерін елемеу және әрқашан кешірім жолын ұстану. Хасан әл-Басри (Алла оны рақымына алсын): «Мүминнің мінезінің ең абзалы – кешірімділік», – деген екен. Халық арасында «Отбасында ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайды» деген сөз бар. Алайда ыдыс-аяқ тек ас үйде сылдырлайтынын ұмытпаған абзал. Ас үйдегі әрбір сылдыр еткенге еркек араласа берсе, қадірі қашпай ма? 

Кейде ондай ұсақ-түйек нәрселерді елемеудің қайыры көп. Себебі әйелдің көңіл-күйі құбылмалы. Нәзік жандылар күніне қаншама эмоцияны бастан кешеді. Әйел эмоциясын шығару арқылы көңілі жай табады. Осы сәтте ер адам өткізіп жіберсе, әрқашан тәрбиелеуші тұлғаның дәрежесінде қалады. Ал керісінше әрекет жасап, әйелімен жарысып, ашуға берілсе оған үлгі-өнеге болу қасиетінен айырыла бастайды. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Мүмин ер кісі мүмин бір әйелге ренжімесін. Адам әйелінің бір мінезін ұнатпаса, басқа мінезіне риза болады», – деп өсиет еткен.

Халқымыз «Еңбегімен ер сыйлы» дейді. Еңбек ету – ер адамның абыройын арттыратын іс. Ер кісі үйленген сәттен бастап отбасының ас-суы, киім-кешегі, тұратын баспанасы, қысқасы үйдің барша шығыны мен қажеттіліктері оның мойнына жүктеледі. Өйткені отбасын асырау – әкенің міндеті. Алла Тағала Құранда: «Оларды жақсылап тамақтандырып, киіндіру – әкенің мойнында» («Бақара» сүресі, 233-аят) деп ескерткен. Тағы бір аятта: «Ризығы кең отбасын кеңдігімен асырасын. Кімнің ризығы тар болса, ол Алланың бергенімен отбасын асырасын. Алла әрбір жанға Өзі бергенінен артығын жүктемейді. Алла қиыншылықтан соң тез арада жеңілдікті береді» («Талақ» сүресі, 12-аят) делінген.

Сахаба Муғауия әл-Қушайри (Алла оған разы болсын) бір күні Пайғамбарымызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Уа, Алланың елшісі! Біздің мойнымызда әйелдерімізге қатысты қандай міндеттер бар?» – деп сұрайды. Сонда Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Ішкеніңнен ішкізесің, жегеніңнен жегізесің. Не кисең, соны кигізесің. Қатты сөкпейсің. Үйдің ішінен басқа жерде бөлек жатпайсың», – дейді. Расында ер адам өзіне қатысты міндеттерді дұрыс орындаса, отбасында абыройы артады.

Исламда ізгі әйелдің де Құдай қосқан жары алдында атқаратын міндеттері мен ақылары бар. Жоғарыда келтірілген «Ниса» сүресінің 34-аятының жалғасында Алла Тағала: «…Ал ізгі әйелдер – Аллаға толық бағынатын және ерлерінің алдындағы міндеттерін қалтқысыз орындайтын, сондай-ақ Алла олардың құқығын қалай қорғаған болса, олар да дәл солай ерлері қастарында болмаған кезде де ерлерінің ақысын аяқасты етпей (арын, отбасылық сырларды, отбасына тән абырой мен мал-дүниені) лайықты түрде сақтай білетін жандар…» деп баяндайды.

Бұл аятта ер азаматтың басқаруында болған әйелдердің хәлі кеңінен айтылған. Шынтуайтында салиқалы әйел Аллаға, күйеуіне бағынады. Ізгі әйел өзіне қатысты міндеттерді, жасауы тиіс амалдарды мұқият орындайды және өзін зинадан сақтайды. Күйеуінің дүниесіне қиянат жасап, таратып жібермейді. Сонымен қатар олар ерлеріне қатысты өз араларында болған сырларды құпия ұстайды.

Алла Тағала Құранда ер мен әйелді киімге теңеп, керемет насихат айтады. Бұл туралы «Бақара» сүресінің 187-аятында: «…Олар сендер үшін (сендерді бүркейтін, күнәдан тыятын, жан мен тән рахатына бөлейтін һәм көрікті қылатын) киім (іспетті), сендер де олар үшін дәл сондай киім (секілдісіңдер)…» делінген. Ибн Аббас (Алла оған разы болсын) осы аятты: «Олар сендер үшін жанға жайлылық, рақат, тыныштық, сендер де олар үшін дәл сондайсыңдар», – деп тәпсірлейді.

Алла Тағала бұл аятта ер мен әйелді киімге теңеу арқылы көп нәрсені астармен жеткізуде. Ибн Аббас (Алла оған разы болсын) айтқандай, Алла Тағала жомарт, халим, астарлап айтады. Халқымызда «Адам көркі – шүберек» деген сөз бар. Жақсы киім адамға қалай көрік берсе, жақсы әйел ерге, жақсы ер де әйелге солай көрік береді. Демек ер мен әйел – бір-бірін көрікті ететін жандар.

Киім адам денесіне ең жақын нәрсе болғандықтан, ер мен әйел бір-біріне ең жақын жандар болуы тиіс. Киім денедегі кемшілікті немесе айыпты жасырып тұратыны секілді, ер мен әйел бір-бірінің айыбын, кемшілігін өзгелерден барынша жасыруы қажет. Киім ыстық пен суықтан қалай қорғаса, ер мен әйел бір-бірін өмірдің түрлі сынақтарынан қорғап, қорғаныш болуы керек. 

Алла Тағала сіз бен біздің отбасымызға бақыт пен береке нәсіп етіп, мойнымыздағы міндеттерді абыроймен атқаруға күш-қуат пен даналық бергей. Әмин!

Наурызбай қажы ТАҒАНҰЛЫ,

ҚМДБ Төрағасы, Бас мүфти

«Иман» журналы, №1, 2024 жыл

Қасиетті Рамазан айы.

Рақыммен басталатын он күндігі,

Мұсылманның ең үлкен мүмкіндігі,

Алланың рақымына ие болып,

Құлшылықта көрініп белсендігі,

Кешірімнің он күні одан кейін,

Алланың мейрімінің шексіздігі,

Отынан құтқаратын айдың соңы,

Біздерге үлкен нығмет бергендігі,

Оразаны адамдар түсінсе екен,

Қаншалықты қадірлі екендігін..

Құрметті мұсылман қауым, міне бір жыл уақыт сырғып өтіп, біз қасиетті Рамазан айына да тағы жақындап қалдық. Рамазан айына жету өте үлкен нығмет. 2024 жылғы Рамазан айы, наурыздың 11-і күніне келіп тұр. Енді осы Рамазан айының ерекшелкітері жайлы айтып кетейік.

Жыл сайын мүміннің өмірі Алла Тағалаға қызмет етудің ерекше түрі – оразамен безендіріледі. Рамазан айында ораза ұстау барша мұсылманға парыз. Құранда: 《Әй, мүміндер! Сендерге бұрынғыларға парыз қылғандай ораза парыз қылынды. Әрине, сақтанарсыңдар》

 Әрбір мұсылман Аллаға құлшылық етіп, Оның әмірлерін орындауы керек. Алла Тағала Жаратушымыздың таусылмас байлығы мен мейірімі жасырылған қасиетті Рамазан айында баршамызға ораза ұстауды бұйырды. Бұл айда Алла Тағала адамдарға үлкен нығметтер жіберіп, күнәларын кешіріп, мейіріміне бөлейді. Рамазан айы барлық жаратылыстар үшін, әсіресе адамдар үшін шексіз байлықтың қайнар көзі болып табылады. Қасиетті Рамазан айы, бейнелеп айтқанда, өмірімізге – береке, ақыретімізге – сауапқа толы құнарлы алқап болып табылады. Күзгі жаңбыр жерді барлық шаң-тозаңнан тазартатыны сияқты, Рамазан айы да мүміндерді күнәлардан тазартады. Хадисте: «Кімде-кім Рамазан айында иманмен және сауабын Алладан үміт етіп ораза ұстаса, оның өткен күнәлары кешіріледі» (әл-Бұхари, Муслим).

Адам баласы ақыретте сауап алу үшін бұл жер бетінде өмір сүріп, Алла Тағалаға құлшылық етеді. Қасиетті Рамазан айында адамдар Алланың мейіріміне бөленіп, кешіріміне ие болу үшін есепсіз сауап алу мүмкіндігіне ие болады. Хадистердің бірінде: «Егер Алланың құлдары бұл айдың нығметі мен қасиетін білсе, Рамазан айының бір жылға созылғанын қалар еді» (Бәйһаки Әбу Масғуд әл-Ғифариден риуаят еткен хадис). Мүбәрәк Рамазан айында жасалған жақсылықтың сауабы бір адамға мыңнан жазылады. Кәдімгі күнде оқылған Құранның әрбір әрпі он сауапқа тең болса, Рамазан айында әрбір оқылған әріп үшін Алла мың сауап береді.

 Рамазан айы-бұл 11 ай бойы өзінің құмарлықтарымен, нәпсі қалауымен үнемі күрескен адамның, оларды жеңуге мүмкіндік алатын уақыты. Бұл айда жыл бойына рухани тағамға мұқтаж екенін ұмытып кеткен адамдар, рухани түрде жаңартылады. Рамазан барлық мұсылмандардың көзін Құдайға бұрады, Алланың ұлылығын, рақымы мен мейірімділігін тағы бір рет түсінуге көмектеседі. Қасиетті Рамазан айы-рухани тазарудың, жыл бойына жасалған күнәларды өтеудің ең жақсы уақыты. Рамазан айы әділдік пен ізгілікті нұсқап, рухани байлықты сыйлайды. Табиғат көктемде жаңадан өмірге келетін сияқты, Құдайға барынша жақындау сезімі осы берекелі айда артады. Әрбір Аллаға шынайы иман келтірген адам, күнәлар мен лайықсыз істерді мүмкіндігінше шектеуге тырысады. Оның жүрегінде жақсы істерге деген ұмтылыс артады: кедейлерді тамақтандыру және киіндіру, үмітсіз адамға көмектесу және зұлымдықты жою. Сондықтан Рамазан-бұл әркімнің жан дүниесіндегі барлық жақсы нәрселердің гүлдену уақыты іспеттес. Алла баршамызды Рамазан айына амандықта жетуді нәсіп етсін.

Көкен Ержан

«Үлкен – Қарой》 мешітінің наиб имамы

Қымыз еліміздің әр өңірінде әр түрлі дайындалады. Ол көбіне жылқының жеген шөбіне, қымызды ашытатын күбінің ағашына, күбіні ыстайтын шөптің ерекшелігіне байланысты әр түрлі болады. Бірақ қымыздың ең басты күтімі-оның қалай жасалуында, оны жасайтын адамның шеберлігінде.

 Башқұрт қымызын жылқының сүтінен арнайы ыдыстарды былғап ашытады. Кейде оны «Бал қымызы » деп те жатады. «Бал қымызы» деп, бал немесе басқа да тәтті қосылып дайындалған қымызға айтылады.

          Имам Әбу Ханифа және Имам Әбу Юсуфтың жеткізуі бойынша ашыған болса да, жылқы сүті адал деп есептелген. Ал адамды мас қылатын сусындардың үкімі басқаша. Алла елшісі (оған алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Мас етуші ішімдіктердің бәрі харам. Көп ішкенде мас ететіндердің азы да харам»,-деп үкім еткен (Нәсаи, Ибн Мәжа және Ахмад риуаяты).

Таза табиғи қымыз сусыны «халал сусын» ретінде саналады. Ал оның құрамындағы ашығаннан туындаған спирттің мөлшері аз болғандықтан және адамды мас қылдыратын көрсеткішке жетпейтіндіктен, Ханафи мәзһабы  бойынша харам үкімін тудырмайды. Соңғы уақытта шетелден келетін қымыздар туралы қойылатын сұрақтар көп. Тұтынушылардың айтуы бойынша, олар бас айналдырып, мастық дәрежеге жеткізеді. Олай болса мұндай қымыздан сақтанған абзал.

Біріншіден, ол өнімдерді таза қымыз санатына жатқызуға болмайды. Себебі, құрамына бие сүті, сиыр сүті, бал, ашытқылар кіреді. Құрамындағы бал ашыту процесін жеделдетеді.

Екіншіден, егер қымызды сақтау температурасы сақталмаса, құрамындағы спирттің пайыздық мөлшері көбейіп кетуі ықтимал.

Үшіншіден, спирт сырттан әдейі қосылды ма, жоқ па, ол да белгісіз.

Егер қымыз ашытылмаса, оны сусын ретінде қолдануға рұқсат етіледі. Қымызға басқа да қоспалар қосылып ( бал, ашытқылар, қышқыл сүт бактериялары) ашытылса және адамды мас ететіндей дәрежеге жеткізсе, оның (ашытылған) азын да, көбін де қолдануға тыйым салынады.