إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْأُمُورِ أَجْرًا النَّفَقَةُ عَلى اْلأهْلِ

(Инна мин а’замиль умур әжран әннәфақату ‘аляль әһл)

Аудармасы:Сауап тұрғысынан ең ұлы амалдардың бірі – жанұясына нәпақат табу

(Муслим хадистер жинағы)

Түсіндірмесі: Отбасын асырау, оларға жақсы қарау   – Алла Тағаланың бұйрығы болғандықтан, бұл үшін берілетін сауаптың шегі жоқ. Себебі, адамның өз отбасын асырауы, барлық қажетті заттармен  қамтамасыз етуі – бұл Аллаға деген құлшылықтың жоғары деңгейі. Алайда, отағасының тапқан табысы адал жолмен келуі керектігін қатаң түрде ескерген жөн.

 Шариғат бойынша ер азамат жұбайы мен балаларын тиісті нәпақамен қамтамасыз етуге міндетті. Тіпті жұбайымен ажырасып кетсе де, белгілі бір жасқа жеткенше әкесі баланың нәпақасын береді. Ер адам үйдің тірегі болса, әйел адам ердің көмекшісі. Оның тапқан табысын жанұя қажеттілігіне жұмсауға рұқсат болғанмен, оның тікелей міндетіне кірмейді. Сол себепті ер азамат әуел бастан жанұя асырауда жауапкершілікті өз мойнына алуы тиіс.

БІЛІМ СЕН ҮШІН ПАРЫЗ!

طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ

(Талабуль ‘ильми фариидатун ‘аля кулли муслим)

Хадистің аудармасы: Білім іздену – әрбір мұсылманға парыз

 (Ибн Мәжә хадистер жинағы)

          Түсіндірмесі: «Оқы» сөзі Алла тағаланың кәләмі Құрандағы ең алғашқы әмір. Адамды жануардан ерекшелейтін негізгі белгі де адамның білімді болуы. Құран кәрімде Алла өзінің ерекше туындыларын аспан мен жерді, жан-жануар, құрт-құмырсқа бүкіл жаратылысты сипаттағанда «Адамдар неге ойланбайды?»,  «неге ой жүгіртпейді?» деп, адамды ойлануға, зерттеуге, жаратылыс хикметін ұғуға шақырады.

  Білім – ақ пен қараны ажырататын, адам баласының көзін ашатын Алла Тағаланың адам баласына берген үлкен сыйы. Білім – ақыл мен парасаттың белгісі. Білім адам өмірін жеңілдетіп, екі дүниеде абыройын асқақтатады. Ұлы  Абай:« Жасымда  ғылым  бар  деп  ескермедім, Пайдасын  көре  тұра  тексермедім», – десе, Шәкәрім  адам  өмірін  үш  кезеңге  бөліп,  оның  сол  Абай  меңзеген  ең  қуатты  жастық  шағын  ғылымға  арнауды  насихаттайды,  сол  тұстағы   албырт жігердің  бір  сағатын да  бос  өткізбеуге  шақырады.  Ғылымның әр саласында өз үлесімізді қосып, әлемнің ашылмаған жаңалықтарын зерттеп-зерделеп, қоғамға пайдалы болуды үндейді. Алла баршамызға екі дүниенің пайдалы ілімін нәсіп етсін!

Аллаға сансыз мадақ, ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаға, оның отбасы мен барлық сахабаларына салауаттар мен сәлемдер болсын! 

Асыл дініміз әрбір мұсылманға өзіне жүктелген құлшылық амалдарды орындаумен қатар, қоғамға пайда келтіретін, ізгі істер жасауды бұйырады. Алла Тағала қасиетті Құранның «Кәһф» сүресі, 30-аятында: 

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا

«Расында иман келтіріп, ізгі іс істейтіндерге келсек, Біз көркем жақсылық істейтіндердің сауабын әсте зая етпейміз», – деп айтқан.

Қоғамға пайдалы іс жасаған адам ісінің жақсылығын өзгелер көрген сайын сауабын алады. Тіпті жақсылық жасаушы кісі дүниеден өтіп кетсе де, көзі тірісінде қоғам үшін жасаған ісінің сауабы артынан барып тұрады. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):

إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ؛ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ

«Егер адам баласы бұл өмірден өтсе, бүкіл амалдары тоқтайды. Тек үш жағдайда ғана амал дәптері жазыла береді. Ол: жалғасып тұратын садақа, пайдаға асқан білім және дұға жасайтын салиқалы ұрпақ», – деген (имам Мүслим).

Сондықтан өзгелерге пайдасы тиетін игі іс жасау мұсылман адамның өмірлік мақсаттарының бірі болуы тиіс. Хакім Абай: «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың; адамшылықтың қарызы үшін еңбек қылсаң – Алланың сүйген құлының бірі боласың», – деп айтқан.

Қоғамға пайда тигізу үшін атқаралатын ізгі амалдардың түрлері өте көп. Соның кейбіріне тоқталатын боламыз:

Бірінші: Жалғасып тұратын игі іс

Адамның жақсысы өзгелерге көбірек пайда тигізгені. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде:

خيرُ الناسِ أنفعُهم للناسِ

«Адамдардың жақсысы (өзге) адамдар үшін көбірек пайда тигізгендері», – деген (имам Табарани). Халқымыз: «Өзін ғана ойлаған – жамандықтың белгісі, өзгені де ойлаған – адамдықтың белгісі», – деп, өзгелерді ойлап, оларға пайдалы іс жасаудың маңызын айтқан.

Үзілмей жалғасып тұратын садақаны ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) «садақатун жәриятун» деп атаған. Мұндағы «жәриятун» сөзі көпке жария етіп беру дегенді білдірмейді. Бұл сөз үздіксіз жалғасып тұратын, үзілмейтін садақа дегенді білдіреді. Мысалы, кімде-кім көзі тірісінде халыққа пайдасы тиеді деп көпір салса, әлгі адам дүниеден өтіп кетсе де, көпірі қанша уақыт көпшілікке қызмет еткен сайын, ол соның сауабын алады. Сол сияқты мешіт салу, мектеп салу, аурухана салу сияқты көпке қызмет ететін іс жасаудың барлығы осы жария, яғни үздіксіз пайдасы тиіп тұратын садақаға жатады.

Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) айтты: «Кімде-кім ешкімге зұлымдық қылмастан және біреудің ақысын жеместен, қандай да бір ғимарат тұрғызса немесе біреудің ақысын жемей, зұлымдық жасамастан ағаш отырғызса, Алланың жаратылыстары одан пайдаланған сайын, оған сауап барып тұрады», – деген.

Бір күні, ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) саңлақ сахабаларының бірі Әбу Дәрда (Алла оған разы болсын) Шамда көшет отырғызумен айналысып отырады. Оның жанынан өтіп бара жатқан бір кісі ағаш егуін – дүниеге құмарлық, дүние тіршілігіне деген махаббаттан туындаған әрекет деп ойлайды. Әбу Дарданың ісін жаратпағандай сыңай танытып: «Алла Елшісінің сахабасы бола тұра мұндай іспен несіне айналыстыңыз?» – деп сұрайды. Сонда Әбу Дәрда ол кісіге: «Мен жайлы бірден үкім беруге асықпа! Өйткені мен Алла Елшісінің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): 

مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا أَوْ يَزْرَعُ زَرْعًا فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ أَوْ إِنْسَانٌ أَوْ بَهِيمَةٌ إِلَّا كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ

«Бір мұсылман жеміс талын отырғызса немесе егін ексе, одан құс не адам немесе жануар жейтін болса, оны еккен адам үшін садақа болып есептеледі», – дегенін естідім», – деп жауап береді (имам Бұхари).

Қисса

Ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) заманында мұсылмандар ауыз су таппай қиналған кезі болатын. Олар сол кезде Рума құдығынан басқа ішер су таба алмады. Бұл құдық мұсылмандарды өзіне жау тұтатын бір адамдікі болғандықтан, қара судың өзін мұсылмандар үшін өте қымбат бағаға сататын. Бұл жағдай ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жанына қатты батты. Сахабалармен бірге отырған бір сәтте Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Рума құдығын кім сатып алса, Жәннатта да оның осыған ұқсас құдығы болатынын айтты. Мұны естіген хазіреті Осман (Алла оған разы болсын) бірден, сол адамды тауып алып, құдықты сатып алғысы келетінін айтады. Әлгі адам құдықты толық сатуға көнбей, өте қымбат бағаға оның жартысын ғана сатады. Хазіреті Осман қуаныштан төбесі көкке жетіп, ардақты Пайғамбарымызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) келіп, құдықтың жартысын сатып алып, мұсылмандарға бергенін жеткізеді. Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Османның бұл әрекетін мақтап, оған ыстық ілтипат білдіреді. Осылайша, құдықтан бір күн су алу құқығы хазіреті Османдікі, ал екінші күні әлгі адамдікі болып бөлінеді. Хазіреті Осман өз күнін халыққа бергендіктен, халық Османға тиесілі күні жаппай жеткілікті дәрежеде құдықтан су алып алатын болғандықтан, құдықтың екінші жартысына иелік ететін адамға тиесілі күнде ешкім су алуға бармайтын болады. Шарасыз күйге түскен әлгі адам осылайша құдықтың қалған жартысын да арзан бағаға сатуға мәжбүр болып, Хазіреті Осман (Алла оған разы болсын) құдықты толығымен халыққа садақа етіп береді.

Осылайша мұсылмандарға садақа етілген хазіреті Османның (Алла оған разы болсын) құдығы ғасырдан ғасырға жалғасып, бірнеше ұрпаққа өз қызметін көрсетеді.

Екінші: Пайдалы білім қалдыру

Адамның пайдалы білім алуымен қатар алған білімін өзгелерге үйретуінің сауабы өте үлкен. Ардақты Пайғарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):

خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ القُرْآنَ وَعَلَّمَهُ

«Сендердің ең жақсыларың – Құранды үйреніп, оны өзгелерге үйреткендерің», – деген хадисінің бір мағынасы осы (имам Термизи).

Ислам діні әр нәрсенің зекеті бар екенін ескерту арқылы әркімге өз мүмкіндігі жеткенінше қоғамдық істерге атсалысу керектігін ұқтырады. Дәулеттілер түрлі қайырымдылық шараларға ұйытқы болу арқылы халықтың әл ауқатының артуына жағдай жасауға міндеттелсе, білімділердің зекеті – білгенін басқаларға үйрету.

Ахмет Байтұрсынұлы: «Білімдіден не пайда, білгенін көпке айтпаса. Үйреткеннен не пайда, қайырымы қайтпаса», – деп, білгенін өзгелерге үйретуге шақырған. Ғалым Қаныш Сатпаев:  «Өз білімін өмірдің, өндірістің тәжірбиелерімен нығайтып, байытып отыратын, тапқан ілімін, үлкенді-кішілі ашқан жаңалығын халықтың қажетіне беріп отыратын ғылым ғана өз дәрежесінде заман талабының өресінде болады», – деген.

Пайдалы білім қалдыруға шәкірт тәрбиелеу, көпшілікке пайдасы тиетін ғылыми жаңалықтар ашу, адам дүниеден өтседе өзінен кейінгі адамдар тағылым алатын кітап жазу сынды істер жатады.

Қисса

Әз Жәнібектің алпыс уәзірі болған екен. Бір жолы ол уәзірлеріне: «Дүниеде не өлмейді?» – деп сұрақ қойғанда, алпыс биі бір ауыздан:

Ағын су өлмейді,
Асқар тау өлмейді,
Аспанда ай мен күн өлмейді,
Әлемде қара жер өлмейді, – депті. Осы кезде Жиренше шешен бәріне қарсы шығыпты:

Ағын судың өлгені,
Алты ай қыста қатқаны.
Асқар таудың өлгені,
Басын бұлттың жапқаны.
Ай мен күннің өлгені,
Еңкейіп барып батқаны.
Қара жердің өлгені
Қар астында жатқаны.
Ажал деген атқан оқ,
Бір Алланың қақпаны.
Дүниеде не өлмейді?
Жақсының аты өлмейді,
Ғалымның хаты өлмейді, – деген екен.

Үшінші: Мейірімді болу

Адамдармен қарым-қатынаста мейірімді болу – қоғамдағы адамдардың бір-біріне жақсылық жасауына, қарайырымдылық көрсетуіне себепші болатын негізгі сипат. Асыл дініміз адамдарға мейірімділік таныту арқылы адам баласы Жаратушысының мейіріміне бөленетінін үйретеді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):

لَا يَرْحَمُ اللَّهُ مَنْ لَا يَرْحَمُ النَّاسَ

«Адамдарға мейірімді бола білмеген кісіге, Алла да мейірімділік танытпайды», – деген (имам Бұхари).

Мейірімділік адамдар арасындағы сыйластық, жанашырлық, қамқорлық сияқты қасиеттерге негізделеді. Хакім Абай: «Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым, ойлап қой – бес асыл іс, көнсеңіз», – деп өзгелерге рақымды болып, мейірімділік танытуды бес асыл іс деп атаған болса, Шәкәрім бабамыз: «Мейірім, ынсап, ақ пейіл, адал еңбек – осы төртеуі кімнің бойында болса, сол шын адам болады», – дейді.

Алла Тағала Қасиетті Құранның «Әнбия» сүресі, 107-аятында Алла Елшісіне (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ

«Уа, Мұхаммед!  Біз сені күллі әлемге теңдесі жоқ рақым ретінде ғана жібердік», – деп айтқан. Жаратушымыз ардақты Пайғамбарымызды (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) барша адамзатқа мейірім ретінде жіберуі де, мейірімділік сипатының мұсылман жандар үшін қаншалықты маңызды екендігін көрсетеді.

Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бүкіл сөзінде, ісінде мейірімділіктің теңдессіз үлгісін көрсетті. Ол қасындағы сахабаларын мейірімділіктің аясында тәрбиеледі. Ол тәрбиелеген сахабалар әлемдегі теңдессіз тұлғаларға айналды. Дінге, өзіне, қасындағы ең жақын деген адамдарына қаншама қастандық істеген дұшпандарының өзіне мейірімділік танытып, олардың істеген қателіктерін кешіру арқылы, қаншама адамдардың жүрегіне иман ұялауына себепші болды.

Қисса

Мусғаб ибн Умайырдың бауыры Әбу Ғазиз Бәдірде мүшріктердің туын ұстаған еді. Мүшріктер жеңіліп, Әбу Ғазиз мұсылмандардың қолына түседі. Ол тұтқындық өмірін, мұсылмандардан көрген мейірімділікті былай баяндайды: «Бәдірде мен тұтқынға түсіп, ансарлық бір топ кісінің қарауына берілген едім. Бәдірден қайтқанымызда, олар таңертеңгі және кешкі аста нанын маған тарту етіп, өздері кепкен құрманы жейтұғын. Өйткені Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бізге, яғни тұтқындарға жақсы мәміле жасауды өсиет еткен еді. Олардың бірінің қолына нанның бір тілімі тисе, дереу маған әкеліп беретін. Мен қатты қысылып, ұялып нан тілімін оларға қайтып беретінмін. Бірақ олар нан тілімін маған қайта беріп, қол тигізбейтін».

Сахаба Мұғаз ибн Жәбалға (Алла оған разы болсын) бір кісі келіп: «Маған насихат айтшы», – деген екен. Сонда Мұғаз: «Мейірімді бол! Жәннатқа  кіруіңе мен кепіл болайын», – деп жауап беріпті.

Ардақты Пайғамбарымызды (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) үлгі еткен әр мұсылманның жүрегінен мейірімділік, әр ісінен жұмсақтық көрініс табуы қажет. Жүсіп Баласағұни бабамыздың:

Не дер екен мейірімі мол кісі:

Мейірбандық – кісіліктің үлгісі.

Есіңе ұстап мейірбанның нақылын –

Дәулет болар алсаң соның ақылын.

Мейірімнен шынайы леп еседі,

Соны бақсаң – дәреже, бақ өседі, – деп айтқан сөздерінде де үлкен мағына бар.

Төртінші: Мұқтаждарға қайырымдылық көмек жасау

Асыл дінімізде қайырымдылық мақсатында мұқтаж жандарға берілетін қаржылай немесе заттай көмекті садақа деп атайды. «Садақа» сөзі Құран тілінде «әс-сидқу», яғни «шыншылдық» сөзімен түбірлес. Өйткені садақа – адамның иманының шынайылығын дәлелдейді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде:

وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ

«Садақа – дәлел», – деп айтуының себебі осы.

Қасиетті Құранда садақа берудің артықшылығы мен маңызы жайында келген аяттар өте көп. «Бақара» сүресінің алғашқы аяттарына Алла Тағала тақуа құлдарын:

الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ

«Олар ғайыпқа иман келтіреді, намазды толық орындайды, өздеріне берген несібемізден (Алла жолында) жұмсайды», – деп сипаттаған.

Адам баласы Алла Тағала берген несібенің белгілі бір бөлігін мұқтаж жандарға беріп, жәрдемдесуі арқылы, зор сауапқа кенеліп, мал-дүниесіне береке кіреді. Ол адам үшін періштелердің өзі дұға жасап, тілек тілейді. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай дейді:

مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إلا مَلَكَانِ يَنْزِلانِ فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا وَيَقُولُ الآخَرُ: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُمْسِكًا تَلَفًا

«Әр күні Алланың құлдары оянатын уақытта, көктен екі періште түсіп, олардың бірі: «Иә, Алла, дүниесін (сауапты істерге) жұмсағандардың дүниесін толықтыр!» – десе, екіншісі: «Иә, Алла, сараңның ісін опат қыл!» – дейді» (Имам Бұхари, Мүслим).

Қайырымдылық жасаған кезде Алла Тағаладан көркем сауап үміт еткен кісінің садақа ретінде беретін заты мал-дүниесінің ішіндегі ең көркемі, бағалысы болуы тиіс. Алла Тағала қасиетті Құранда:

لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ

«Сендер сүйген нәрселеріңді Алла жолында жұмсамайынша, әсте жақсылыққа жете алмайсыңдар», – дейді («Әли Имран» сүресі, 92-аят).

Бұрынғы өткен ізгі адамдар садақа берген кезде Құранның осындай аяттарын әрдайым басшылыққа алатын болған. Мысалы, Айша анамыз (Алла оған разы болсын) садақа бергенде қолын жақсылап жуып, садақасына әтір сеуіп береді екен. Ол кісіден неге олай істейтіндігін сұрағандарға: «Садақа кедейге бармастан бұрын Алланың құзырына барады», – деп жауап береді екен.

Қадірменді жамағат!

Мүмин кісі Алла Тағаланың сыйлаған әрбір күнін өзгелерге пайдасын тигізіп,  ізігілік, қайырымдылық амалдар жасау үшін берілген мүмкіндік деп қабылдайды. Алла Тағала қасиетті Құранның «Нахыл» сүресі, 97-аятында:

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ

«Ер немесе әйелден кім иман келтірген бойда ізгі амал істесе, әлбетте біз оған өмір сыйлаймыз. Әрі оларға істеген істерінен жақсырақ сыйлық береміз», – деп, ізгі амал жасаған пендерлерге дүниеде де, ақыретте де мол жақсылықтар бар екендігін айтқан.

Алла Тағала баршамызды иманына берік, ізгілік амалдар жасайтын құлдарының қатарынан етіп, қасиетті жұма күнгі дұға-тілектерімізді қабыл еткей!

ҚМДБ Уағыз-насихат бөлімі

  Барлық жаратылысты Алла тағала мейірімділікке негіздеп жаратқан. Алла тағала өз мейірімділігінен жаратқандарына да жүзден бір үлесін жер бетіне түсірген. Адам баласына да, аң құстарға да өз балаларына мейірімділік танытуы соның көрінісі. Осынау барлық жаратқандарына ризықтарына кепіл болып, ризық беруі де Алла тағаланың мейірімі деп білеміз. Қара жерден түрлі дақылдарды өсіріп шығаруы, ақылды адамға жетерлік дәлел емес пе!? Жер бетіндегі барлық нәрсе адамзат игілігіне арналған. Жер бетінде Алланың мейірімі болмаса, бір сәтте өмір сүру мүмкін болмас еді. Осы Алланың құдіретімен жаратылған әлемді көріп, ақылды адам қайран қалып, Алланы таниды, оның мейірімділігінің шексіз екенін аңғарады. Аллаға мадақтар, сансыз шүкірлер айтып, Алланың жаратқандарына мейіріммен қарайды. Алла тағаланың адамзат баласына соңғы түсірген Құрани каримде көптеген ғибратты насихаттар, әмірлер мен тиымдар, көркем қиссаларға толы. Алла тағаланың көркем сипаттарын да Құраннан табамыз.

 وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا [1]

Сол көркем есімдерінің ішінде «Ар Рахман, Ар рахиим», мағыналары рақымды, мейірімді дегенді білдіреді. Бір жақсы істі бастағанда сүннет бойынша тасмия айту, яғни «Бисмилләәһир рохманир рохиим» деу, сауапты, әрі ісінің нәтижесі берекелі, сәтті болатынын хадистерден білеміз. Әлқисса, «бисмиллә» айтып жүрудің қасиеті туралы былай дейді: «Бір әйел адам не істесе де «бисмиллә» деп айтуды әдетке айналдырған екен. Күйеуі әйелінің бұл әдетіне сына түсірейін деп, бір алтын тола қалташықты сақтауға береді. Әйелі алтынды «бисмиллә» деп, бір жерге жасырады. Күйеуі ол жерді тауып алып, алтынды орман ішінде бір ескі құдыққа тастап жіберген  екен. Уақыты келгенде, күйеуі алтындарым қайда, бері әкел деп, ішінен «қап бәләм» деп, енді сенің «бисмилләң» көмектесе ме көрейін, деп қарап тұрады. Әйелі ойында еш нәрсе жоқ, жасырған жеріне барып, «бисмиллә» деп алтынды алып шығады. Алла тағала «бисмиллә» айтып жүргендігі үшін алтынды құдықтан шығартып, орнына қойған екен». Бұл әлемді жаратушы Иеміз мейіріммен жаратқан. Алла Тағала ешбір жаратқандарына зұлымдық қылмауы да, мейірімділік емес пе!? Құранда Жаратушы Иеміз: 

     وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا [2]

«Сенің Раббың ешкімге зұлымдық қылмайды» деген аяттардан Алла Тағаланың шексіз мейірім иесі екенін білеміз. Алайда адамдар өздеріне зұлымдық қылады деп, басқа құран аяттарында оқимыз. Соңғы пайғамбар Мухаммед (соллаллоһу алайһи  уа саллам) әлемдерге рахмет қылып жіберілгені құранда айтылған:

  وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ [3]

«Сені Мухаммед (соллаллоһу алайһи уа саллам) әлемдерге рахмет қылып жібердік» деген. Жалпы Мейірімді, Рақымды Жаратушы иеміз Алла Тағала мұсылман болсын, кәпір болсын барлықтарына ризықтарын беріп, белгілі бір уақытқа дейін мұрсат беріп, жер бетінде тіршілік етулеріне мүмкіншілік жасауда. Барлық жаратылысты Алла Тағала фитраттың үстінде жаратқан, яғни таза, пәк, күнәсіз, саф қылып дүниеге келтірген.

Ал кейбір пенделер ақылын дұрыс істетпей, дұшпанның азғыруына алданып, нәпсінің жетегінде кетіп адасуға түсіп, Құдайға қарсы шығып кәпірге айналады.  Құранда:

  وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ [4]

«Алла Тағала имандарыңды жоймайды. Еш күмәнсіз Алла Тағала адам баласына тым жұмсақ, аса мейірімді».

 Пайғамбарымыздың (соллаллоһу алайһи  уа саллам) заманыңда кәпірлермен соғыс болып, ұрыста жеңіске жетеді. Сол уақытта бір ана жоғалтып алған баласын іздеп, шырылдап жүргенін көреді. Біраз уақыттан кейін табылған баласын құшақтап, қуанғаннан жылап, аймалаған анасын көрген Пайғамбарымыз (соллаллоһу алайһи  уа саллам) :

الله ارحم بعباده من هذه بولدها[5]

«Алланың атымен ант етейін, Алланың құлына деген мейір шапағаты бір ананың баласына деген мейірімділігінен сан есе артық» деген. Барлық жанды жаратылыстың өзінің ұрпағына деген мейірімділігі болады. Құранда:

  إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ[6] 

  «Әлбетте Алланың рақметі жақсылық қылушыларға жақын» деген. Бұл жерде арабша «мухсин» деген термин қолданылып тұр. Бұл көркем сипат ішіне көптеген жақсы қасиеттерді алады. Атап айтсақ, кешірімділік, сабырлық, мейірімділік, сыпайылық, ашуын жеңу сияқты көркем сипаттар. Әл қисса, бір адамның жалғыз баласын, үйіндегі қызметшісі байқамай, баланың үстіне ыстық сорпа төгіп алып, бала мерт болады. Ойлаңыздаршы, қандай қайғылы жағдай, кінәлі қызметшісі, күң әйел. Жалғыз баласынан айырылған әке ашуға берілгенде, қызметшісі құрандағы: «Алла  тағала ашуларын жеңгендерді, адамдарды кешіргендерді, жақсылық жасағандарды (мухсиндарды) жақсы көреді» деген аятты оқи жөнеледі. Қайғы жұтқан әке Алланың сөзіне тоқтап, әлгі күң әйелді кешіріп, азаттық берген екен.

و رحمتي وسعت كل شيء

«Алла тағаланың рақметі барлық нәрсені ішіне алады» деген хадис құдсиді айтылады. Тек сол Алланың кең рахметінен бас тартпау керек. Құранда, хадистерде жолдарын көрсетіп қойған, сол жолдармен Алланың рахметіне қарай жүруіміз ләзім. Хадисте келеді, бір күнәкәр шөл даламен келе жатады. Өмір мен өлімнің арасында арпалысып, қиын жағдайда болады. Сөйткенде жолда құдыққа кезігеді. Қараса түбінде су бар. Ішіне түсіп, шөлін қандырып, сыртқа шықса, бір ит шөлден ылғал жерді қауып, қиналып тұрғанын көреді. Мейірімі оянып, құдыққа сол ит үшін қайта түсіп, аяқ киіміне су толтырып, итке су алып шығады. Осы ісіне риза болған Алла тағала ол адамның күнәләрін кешіріп, жаннатқа кіргізгені айтылады.

ارحموا من في ا لارض يرحمكم من في السماء[7]

«Жердегілерге мейірімді болыңдар, сонда аспандағылар да сендерге мейірімді болады» деген. Ал енді бір адам мысығын қамап, аштан өлтіргендіктен, отқа лайық болғанын хадистерден көреміз. Қоршаған ортаны аялау да мейірімділіктің бір көрінісі. Омар (розиаллоһу анһу) халифалық құрған заманында бір діні басқа қарт кісінің қайыр сұрап тұрғаның көріп, хал жағдайын сұрап, бұл әрекетке не түрткі болғанын сұрайды. Сонда ол қарт адам денсаулығының жоқтығын, салықтың көптігін айтып, шағымданған екен. Омар (розиаллоһу анһу): Бұл адам жастық уақытында қоғамға қызмет жасады, енді осындай күйде қалдыру дұрыс болмайды деп, қазынадан зейнетақы тағайындаған. Қазіргі уақытқа дейін сол үрдіс жалғасып, ата әжелеріміз зейнетақы алып отыр. Бұл адамдардың бір біріне деген мейірімі.

Абай атамыз өлеңдеріңде бес асыл іс туралы жырлайды:

Талап, еңбек, терең ой

Қанағат, рақым, ойлап қой-

Бес асыл іс көңсеңіз,-  деген өлең шумағында рақымдылық туралы өсиет айтуда.

Мейірімділік жақсылыққа бастайды,

Мейірімді адам Аллаға, адамдарға жақын болады.

Мейірімділік әлемді құтқарады,

Мейірімділік көркем мінездің айнасы,

Мейірімді болсаң, мейірімділік көресің,

Алла мейірімділерді жақсы көреді.

Абылай Құрмашұлы

Мухсин мешітінің бас имамы

---

 

Лудомания – одна из проблем века, которая в последнее время стала мировой тенденцией и распространяется как опасный вирус. Эта эпидемия представляет собой весьма распространенный вид зависимости, характеризующийся патологической склонностью к азартным играм. Игрок достигает точки, когда он не может прекратить играть, независимо от окружающих факторов и жизненных событий. 

Ежегодно болезнь уничтожает тысячи семей во всех регионах Казахстана, заставляя людей брать на себя бесконечные долги. Президент Республики Казахстан Касым-Жомарт Кемелулы Токаев на V заседании Национального совета общественного доверия широко предупредил об этой эпидемии и дал конкретные поручения исполнительной власти.

«Социальные болезни вредят здоровью следующего поколения. Пристрастие к курению, алкоголю и наркотикам – широко распространенные вредные привычки. Кроме того, в последнее время среди молодежи растет лудомания, то есть пристрастие к азартным играм. От этой проблемы страдают не только сами игроки, но и их семьи, родственники и друзья. Благодаря современным технологиям наша молодежь легко пристрастилась к азартным играм».

По данным ряда зарубежных научных исследований, распространенность лудомании в мире оценивается примерно в 3% взрослого населения мира, регулярно играют около 12,5%.В Казахстане количество людей, признающих проблемы с игровой зависимостью связано около 36 000 человек.

Очевидно, что наша благородная религия не одобряет азартные игры. В аяте Корана упоминается слово «майсир», которое имеет то же значение, что и слово «похоть». О запрете азартных игр в исламе говорится в аятах 90-91 суры «Маида» Священного Корана: «О те, которые уверовали! Воистину, опьяняющие напитки, азартные игры, каменные идолы и гадальные стрелы являются скверной из деяний шайтана. Сторонитесь же этого, – быть может, вы преуспеете. Воистину, шайтан при помощи опьяняющих напитков и азартных игр хочет посеять между вами вражду и ненависть и отвратить вас от поминания Аллаха и молитвы. Неужели вы не прекратите?!» (Сура ал-Маида 90-91).

Поэтому среди самых больших грехов в аяте, наряду с приобщением сотоварищей Богу, упоминаются также распитие спиртных напитков, опьяняющие напитки, азартные игры. Поэтому азартные игры являются одним из тяжких грехов, которые лишают человека сознания и человеческих качеств и ведут его на ложный путь дьявола. Поэтому лучше держаться подальше от подобной незаконной деятельности, много работать и зарабатывать деньги честным путем.

Также наш Пророк (мир ему и благословение) сказал: «Тот, кто играет в нарды, ослушался Аллаха и Его Посланника», а также: «Тот, кто играет в нарды, будто бы опускает руки в свинину». Читая эти аяты и хадисы, и видя, к какой пагубности в последнее время приводят человека эти запретные действия, нам остается только лишь удивляться тому, как религия, ниспосланная более 1400 лет назад, решает и сегодняшние проблемы.

В этом и заключается универсальность Корана, который является уникальным и всеобъемлющим руководством для человечества. Психологи пришли к выводу, что лучший способ предотвратить азартные игры — избегать их. Сподвижники Пророка (мир ему и благословение Аллаха) и их последователи, которые лучше всех понимали Коран и хадисы, утверждают, что любая форма азартных игр на деньги или другой интерес запрещена. Азартные игры отвлекают человека не только от религии, но и от работы. Возбуждённый человек готов на всё: убийство, грабеж, поджог, кражу.

Он не остановится, пока все его богатство не исчезнет. Корень слова «Майсир» — «юсру» — «легкость». Поскольку посредством этих игр можно легко узнать состояние другого человека, в Коране они называются майсир. Поэтому любые игры, пропагандируют ли они безнравственность, насилие и жестокость или содержат элементы азарта и выигрыша денег, лото, лотерея, карты, нарды, казино, игровые автоматы, компьютерные игры – все это азартные игры, запрещенные Кораном.

В хадисе, цитируемом имамом Ахмадом, сказано: «Воистину, Всевышний Аллах запретил вещи, отравляющие человеческий разум, и азартные игры». Имам аль-Куртуби также считал азартные игры харамом в толковании аята «Не используйте свое богатство незаконным образом». Все богословы единогласны в том, что запрещены все игры, связанные с денежными и другими ставками. Игровая зависимость – это разновидность психического заболевания. Существует множество видов игрового бизнеса, таких как карты, ставки, лотереи, казино.

В хадисе, приведенном имамом Ахмадом, говорится: «Поистине, Всевышний запретил все одурманивающее разум и азартные игры».

Всевышний накажет и тех, кто пойдет играть на деньги в те заведения, хоть и не в равной степени с хозяевами этих заведений. С них тоже потребуют отчет за все деньги, которые они истратили там, за горечь и печаль жены и детей. Они тоже являются теми же хищниками, облачившимися в маски людей и алчущими чужого добра. Именно желание обладать чужим состоянием и легко, без каких-либо усилий разбогатеть, и приводит их в казино и игровые залы. Даже если бы хозяевами и посетителями этих казино были только люди, не верующие во Всевышнего, желающие получить кажущиеся удовольствия этого мира и не размышляющие о Вечном мире, то и тогда стоило бы удивляться, ибо разумный человек на это не пойдет, так как это явное зло, преступление против самого человечества. Если люди, видя, как открываются игровые дома и сколько народу посещает их, будут молчать, имея возможность воспрепятствовать им, то их грех тоже будет равен греху тех людей. Если же после разъяснений ученыхбогословов власть имущие не предпримут какиенибудь меры по их закрытию, то и они будут равны в грехе, как и хозяева этих заведений, и в Судный день с них Всевышний потребует ответа за нынешнее молчание. Да убережет Аллах всех мусульман от увлечения этими деяниями и да поможет следовать Его истинному пути.

Нурлан КАЙРБЕКОВ,

Заведующий отдела Религиозной

экспертизы ДУМК

Газета «Мұнара», №18, 2023 год 

ТУЫСТЫҚ ҚАТЫНАСТЫ ҮЗУ

لا يَدْخُلُ الجَنَّةَ قَاطِعٌ

(Лә йәдхулуль жәннәтә қааты’)

Хадистің аудармасы: (Туыстық) байланысты үзуші жәннатқа кірмейді

(Бұхари хадистер жинағы)

Түсіндірмесі:Алла Тағаланың осы дүниеде адам баласына берген сыйлықтарының бірі – бұл ағайын-туыстары. Жылағанда жұбататын, қиналғанда арқа сүйерің, қуанғанда қуанышыңды бөлісетін, өкпелесек назыңды көтеріп қателігімізді кешіре білетін тек ағайын-туыстарымыз  ғана. Ағайын-туыстық ақысын ойлайтын адам, әсіресе қиналған уақыттарында олардың қасынан бірінші болып табылуға тырысуы қажет. «Ата-ананың қадірін балалы болғанда білерсің, ағайынның қадірін жалалы болғанда білерсің» делінген аталы сөзден осыны түсінеміз. Туыс адам үшін жұмсалған қаражат шығын емес, қияметтік сауап саналады. Асыл дінімізде ағайын-туысқа жасалған жәрдемде екі садақаның сауабы бар. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Тирмизи хадистер жинағында келген хадисінде: «Кедейге садақа беру – садақа, ал туысқанға көмектесу болса екі сауап. (Бірі) садақаның, (ал екіншісі)  туысқандық қарым-қатынасты сақтаудың (сауабы)», – деген. Сондықтан бауырым туыстық қатынастың үзілуіне емес, жалғануына себеп бол!