Имамды мешітте қызмет ететін діни қызметкер ретінде ғана танып, бағалап жатамыз. Дегенмен елдің бірлігі мен ынтымағын сақтауға өлшеусіз үлес қосып жүрген патриот азамат, халықтың діни сауатын ашқан рухани ұстаз, қоғамның тұтастығын сақтауға атсалысып жүрген жан сияқты көзге көріне қоймайтын қаншама еңбегін елемей жатанымыз рас. Расында имам деген кім? Қал-қадірімізше жауап беріп көрейік.

Имам – мешіттің ішіне ғана жауапты емес, тұтас бір ұлттың, мәдениеттің, елдің бірлігіне тікелей жауапты тұлға. Имам – мұсылман қауымының ең бірінші тұлғасы, ұстазы, айнасы. «Имам» сөзі араб тілінде «қоғам айнасы, жетекші, көшбасшы» деген мағыналарды білдіреді. Алла мен адамдар арасындағы құлшылық парызын өтету арқылы басталған имам қызметі Ислам тарихында көптеген белестен өтті. Кешегі атеистік кеңестік режим кезінде Алласыз қоғам құру, ұлтсыздандыру саясатына негізделген идеология имам атауының өңін айналдырып жағымсыз етіп көрсетті.

Имам – тұлға. Имам – ісі мен білімінің, амалы мен хәлінің тұтастығынан нәр алып, дінге, қоғамның ішкі тұрақтылығы мен баяндылығына өз өмірін арнайтын, Хаққа қызметін халыққа қызмет ету деп білетін саналы, жан-жақты білімді азамат.

Имам – дінге шақырушы. Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қандай дәрежедегі имам болғанын барша мұсылман біледі. Өз қарамағындағы жамағаттың адал ас жеуін, құлшылығының мығым болуын, әділетсіздік жасамауын қадағалап, мейіріммен қарай біліп, зор сенімге ие болды. Соған сай жамағат та өз имамын барынша қорғаштап, оған зиян келтіргісі келгендерге қарсы тұрып, айтқан өсиеттерін жерге тастамады. Демек имам ең алдымен тақуа, әділ әрі жанашыр бола білсе, жамағатының құрметіне бөленбек. Жалпы жамағат пен имамның арасында сенім, құрмет болған жерде діннің өркендейтіні ақиқат. 

Имамдық қызмет, әрине құлшылыққа шақырумен, дінді уағыздаумен, Құран оқумен ғана шектелмейтініне біраз мысалдар келтіруге болады. Мысалы, қаншама қайырымдылық шаралары, мекеме, кәсіпорын, оқу орындарындағы насихат жұмыстары, келіссөздер, сауат ашу жұмыстары, ата-анамен жұмыс, мәдени шаралар, жат ағымдармен күресті үйлестіру жұмыстары үлкен күшпен, жүйелі түрде жүзеге асырылуда. Одан бөлек мешіт қызметін жүргізу, шәкірт дайындау, жамағат бірлігін сақтау, діни рәсімдерді өткізу өз алдына маңызы зор еңбек.

Имам – пайғамбарлардың мұрагерлері. Ал пайғамбарлар артына мал-мүлік емес, адамдарды ізгілікке бастайтын шариғат пен жәннатқа апаратын сара жол тастап кетті. Сол жолды жалғастыру, жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыю – имам-молдалардың басты ұстанымы. Оларға бойұсыну мен жақсылықта жәрдем көрсету – біздің міндет. Ардақты сахабалардың бірі Әбу Һұрайра (оған Алла разы болсын) жеткізген хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кім маған бойұсынса – Аллаға бойұсынғаны. Кім маған бойұсынбаса – Аллаға бойұсынбағаны. Кім басшыға бағынса – маған бағынғаны. Кім басшыға бағынбаса – маған бағынбағаны», – дейді. Бұл халықтың өз басшысына бойұсынуы қажет екенін дәлелдейтін хадис.

Имам – Аллаға иман еткендердің барлығы үшін басшы. Алайда басшының салиқалы, әділ болуы оның артынан ергендерге де байланысты. Адамдар иманды, салиқалы бола бастаса, Алла оларға да адал басшы нәсіп етеді. Ал адам баласы иманы әлсіз, алдап күн көруші болса, оларды алдап өмір сүретін басшы басқарады. Яғни басшылар бағынушылардың амалдарының айнасы іспеттес. Ол туралы атамыз қазақ «Халық соқыр болса, патша қыли болады» деген. Ендеше имамдарымыздың иманды болу мен адамдардың ізгі жолға түсуі бір-біріне тығыз байланысты.

Бүгінгі заманда түрлі мінезді, түрлі ойлы жамағатты біріктіріп, бір арнаға тоғыстыру имам үшін оңай қызмет емес. Олардың әрбірінің пікірімен санасып, бейтіт түрде, мейірімділікпен мәселесін әділ шешу имамға байланысты. Сол себепті де имамдық – жауапкершілігі зор қызмет.

Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Кімде кім адамдарды тура жолға шақыратын болса, ол адамның сауабы артынан ерген адамдардың сауабымен бірдей болады. Және олардың да сауабынан еш кемімейді», – деп айтқан. Осы хадистен-ақ имамдық қызметтің жүгін аңғаруға болады.

Имамның бес уақыт намаз өткізуі, насихатқа шақыруы ең алдымен жамағат алдында өтеді. Жамағат деген – халық, мұсылман бауырлар. Бұл екеуінің қатынасы жақсы болса, қоғамда түсіністік пен сенім болары сөзсіз. Жамағат қатары көбейсе – имам еңбегінің нәтижесі. Олай болса, Ислам діні үшін тер төгіп, татулықты сақтауда, адамгершілікті үндеуде, мейірімге шақыруда, тақуалықтың үлгісін көрсетіп жүрген имамның қадірін біле жүрейік.

Кеулімжай ҚҰТТЫ

«Иман» журналы, №10, 2024 жыл

         Өткенде бір намазхан бауырым маған мынандай сұрақ қойды:

«Имам  мен соңғы кезде құлшылықтарымның ләззатін сезіне алмай жүрмін, бойымды бір ауырлық басып тұрғандай, бұрын әр нәрсеге позетивпен қараушы едім, көңіл-күйім де жақсы болушы еді. Өмірімде қуаныш азайып, қайғы көбейгендей. Алладан алыстап кеткендеймін..Себебі не? Айтып бере аласыз ба?!»

         Жауап:

         Адам болып өмірге келгеннен кейін өмірдің ыстығы да, суығы да бар, сол секілді  жақсылық пен жамандық та қатар жүреді. Өмірдің қиындықтары мен сынақтарына нағыз мұсылман күшейсе, әлсізі жеңіліс тауып орта жолда қалып жатады. Алла Тағала Құран Кәрімде: «Шүбәсіз, Біз адам баласын  құрама тамшыдан жараттық. Сөйтіп, оны сынау үшін еститін һәм көретін саналы тіршілік иесі қылдық»[1], деген.

Адам баласының Раббысынан алыстауының себептеріне тоқталатын болсақ бауырым:

1. Жан азығының азаюы;

Алла Тағала адамды жаратқанда тәнін жаратқан және онымен бірге жанын жаратқан. Тәннің азығы болғандай, жанның да азығы бар. Тәнің қажеттілігін біз тоқтаусыз, үзбей беріп жатырмыз. Қалаған сусын-шәрбәтін, «жеймін» деген неше алуан азық түрлерін, көңілі не нәрсеге ауса, соны алдына әкеп бересіз. Тіпті соңғы кезде тән қалауларыңыз тізгінсіз кетті. Осы іспен әлек болған тәніңіз, құлшылықтарға мән беруді қойды, соның себебінен  зікір  етуіңіз азайды. Намазды да немқұрайлы оқисыз. Ораза ұстап нәпсіні сындырушы едіңіз, оны да қойып кеттіңіз. Есесіне бос әңгіме, орынсыз күлкіге тартатын отырыстардан қалмайсыз! Алланы еске алмаған адам біртіндеп өлі адамға айналады. Алла елшісі оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын Алланы еске алушылар мен Оны еске алмаушылардың мысалын былай деп келтіреді: «Алланы зікір етушілер мен Оны зікір етпейтіндердің мысалы тірі мен өліге ұқсайды», деген. Алланы зікір ету  жайында Құранда:  «Естеріңде болсын,  Алланы еске алумен жүректер жай табады»[2]делінген.

 Бауырым жүрегіңнің жай тауып, бақытты сезінгенін қаласаң Алланы жиі еске алып тұр.

• Дінді тануға талпынбау, білімге ұмтылмау:

Алла елшісі: «Алла тағала кімге жақсылық қаласа дін ілімінің білгірі етеді»[3] деген. Адамның күнделікті күйбең тіршілігінде білімге де уақытын бөлгені абзал. Білім алуын тоқтатқан адам, күн сәулесі түспеген өсімдік секілді, немесе су құйылмаған гүл көшеті іспеттес. Сусыз гүл қалай қураса, білім, ғылымға талпынбаған адам да қурайды. Өмір арпалыс алаңы, сол арпалыс ішінде Алла Тағаланы тануға, асыл дінін зерттеуге уақыт бөлгені абзал. Дінді дұрыс тани алмағандықтан Алламен, адамдармен қарым-қатынасында қателіктерге ұшырап жатады. Ал қателіктен тиісті сабақ алмаған адам шайтанның құрған қақпандарына оңай олжа болады. Сол себепті бауырым дініңді терең таны, әрбір құлшылықтың хикіметін сез, сонда елден ерекше Алла тағаланың сүйікті құлы боласың!

• Қасыңдағы жолдасыңа мән бер;

Әр адамның өзінің жолы бар, Алланың бекіткен тағдыры бар, әр амалы үшін қияметте жауап беретін Алланың құзырында есебі бар. Екінші бір адам үшін жауап бермейді. Алла Тағала қасиетті Құран Кәрімде:

 Әркім – өз тапқанының (өз ісінің) тұтқыны  (яғни, жұмаққа кірген әрбір жан дүниеде тапқан  сауабына  һәм иманының дәрежесіне қарай нығметке бөленеді, сондай-ақ тозаққа түскен әрбір күнәһар да өз қолымен тапқан күнәлары мен күпірлігінің деңгейіне қарай азап тартады)[4] делінген.

«Адамның күні адаммен» демекші. Мұсылман араласатын адамына мән бергені дұрыс. Егер оны бос әңгімеге, күнә амалдарға  тартатын достардан болса, қияметте оның зардабын шегеді. Жаман жолдасқа кездесіп өкінетін жандар жайында қасиетті Құранында: «Қап, әттеген-ай, өзіме обал жоқ! Пәленшені дос тұтпай-ақ қойсамшы!». «Маған жеткен тағылым-насихатқа толы Кітаптан мені алыстатып, адастырған сол», – деп аһ ұрып, бармағын шайнайды. Шүбәсіз, шәйтан адамды (азғырып, күнәға белшесінен батырады да) қысылтаяң күн туғанда, (өлмесең өрем қап деп) тастап кете барады[5].

Басқа бір аятта жақсыны жолдас тұту жайында: Уа, иман келтіргендер! Аллаға тиісінше тағзым етіңдер әрі Оған қарсы келуден барынша сақтаныңдар, сондай-ақ (ісі де, сөзі де түзу, Аллаға берген уәделеріне берік) шыншыл жандармен бірге болыңдар[6]!, деген.

Сол себепті бауырым жолдасыңа мән бер!

• Өз-өзіңе есеп бермеуің;

Дана Абай өзінің он бесінші қара сөзінде: «Егерде есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өзіңнен өзің есеп ал! Сол алдыңғы есеп алғаннан бергі өмірді қалай өткіздің екен, не білімге, не ахиретке, не дүниеге жарамды, күнінде өзің өкінбестей қылықпен өткізіппісің? Жоқ, болмаса, не қылып өткізгеніңді өзің де білмей қалыппысың», деген екен. Саналы түрде өзінің өміріне есеп жасап тұрған адамның өмірі жүйелі болады.

Әр күніңе есеп беруің жүріс-тұрысыңа жаңаша қарауыңа, тиісінше бағалауыңа жол ашады. Бұл ілгерідегі салихалылар мен тақуалардың салып кеткен сара жолы. Осы орайда халифа  Омар: «Есепке түспей тұрып өздеріңе есеп беріңдер», – дейді. Яғни, адам өзінің амалдарына сырттай бір сәт көз жүгіртіп мынандай ойға келу керек: «Егер тап бүгін Алланың алдында есепке түссем жағдайым қалай болар еді, осы күйімде Алланың құзырына бара аламын ба?! Бұл сұрақтың жауабы өте қиын!

• Өлім хақында ұмыту;

Кеше бала ең, келдің ғой талай жасқа,

          Көз жетті бір қалыпта тұра алмасқа

Адамды сүй, Алланың хикметін сез, 

Не қызық бар өмірде онан басқа?! – деп, Абай атамыз айтқандай бір қалыпта тұра алмасымызды айналамыз әртүрлі қисындармен, мысалдармен паш етуде. Өміріңіздің бір бөлігі болған жылдар, айлар, күндер, сағаттар жылжып өтіп жатыр. Сен танитын адамдардың да қарасы күннен күнге сейіліп, кеше сұхбаттас, дәмдес болған бауырларың, қазір қасыңнан табылмауда.  Әр адам ерте ме кеш пе түбінде өліммен бетпе-бет келеді. Мейлі сіз әлемді басқарыңыз, жайпаңыз шайқаңыз, ешкімнің қолы жетпейтін жерге сарайлар салып паналаңыз, бәрібір күндердің бір күнінде өлім періштесі жетіп,  жаныңызды алары ақиқат. Алла Тағала Құран Кәрімде:

 «Қай жерде болсаңдар да тіпті ең биік қамалдардың ішінде (немесе көктегі жұлдыздарды паналасаңдар да) болсаңдар да өлім сендерге жетеді»[7],–деген.

Басқа бір аятта:

      «Әр жан иесі өлімнің дәмін татушы,»[8] – дейді.

      Адам екеш адам әр нәрсенің қадірін ол жоқ кезде немесе түгесілер шақта түсінеді. Жарқыраған күннің қадірін түнде, денсаулықтың қадірін ауырғанда, жастық шақтың қадірін қартайғанда, байлықтың қадірін кедей болғанда түсінген секілді өмірдің қадірін өлім таяр кезде бірақ түсінеміз. Сол себепті өлімді, өлімнен кейінгі жағдайыңды ойлап тұр.

• Өткеннен үміт үзу;

Кей адамдар өмірдегі сәтсіздіктерін Алладан, ата-анасынан, мемлекеттен кейде өзінен көріп жатады. Ол ой оның санасын жаулап, орнынан қозғалтпайды, өмір бақи қарғысқа ұшыраған адам секілді жігерсіздік танытады, Алланың рақымынан үмітін үзгендей күй кешеді. Өзін басқа адамдардан төмен санайды. Осы ойлары оны бұл дүниеде жоғары мақсаттар қоюға, барша адамзатпен терезесі тең әрекет етуіне кедергі. Алла Тағала:

 «(Мұхаммед Ғ.С.): «Уа өздеріне зиян қылған құлдарым! Алланың рахметінен күдер үзбеңдер. Алла баршаларыңның  күнәларыңды кешіреді. Өйткені Ол ерекше жарылқаушы, мейірімді» де,»[9] – деген. Өткен өміріміздің қателіктері мен сәтсіздіктері біз үшін дәріс, ол – тарих, ал келер шақ біз үшін беймәлім. Сол себепті өміріңді тап кәзіргі сәттен өзгертуге мүмкіндігің бар екенін ұмытпа!

Қорыта келе бауырым адам жанының құлазып кетуі – Жаратушысымен байланысының әлсіздігі, Оған жақындайтын жолдардың тарылуы, тән қалауларын есепсіз беруі, өлім жайында аз ойлауы, білім-ғылымға талпынбауынан.  

---

[1] Инсән сүресі, 2-3 аяттар

[2] Рағд сүресі, 18-аят.

[3] Бұхари хадистер жинағы

[4] Муддәссир сүресі 38-аят

[5] Фурқан сүресі, 28-29 аяттар

[6] Тәубе сүресі 119-аят.

[7] «Ниса» сүресі, 78-аят.

[8] «Әли Имран» 185-аят.

[9] «Зумар» сүресі, 53-аят.