Бір адам үйленіп, әйелі күйеуінің анасымен бірге тұруға келіспеді. Үйдің жалғызы болғандықтан, кейуананы қарайтын адам табыла қоймады. Ақырында ол анасын қарттар үйіне тапсырды және үш жыл бойы барып халін сұрамады. Кейін анасы ауырып, ауруханаға түсті. Сол жерде ол дәрігерге бір жүрекжарды жазба жолдады және бұл хатты тек өзі қайтыс болғаннан кейін ұлына беруін өтінді.

Анасы қайтыс болған соң, ұлы ауруханаға анасын алып кетуге келгенде, дәрігер оған әлгі хатты табыстады. Онда былай жазылған еді:

«Сүйенішім, жүрегім сені әрдайым аңсайды. Сен көз алдымнан кетпесең де, бейнең үнемі көк жүзінде қалықтап тұрғандай.

Үш жыл болды, көзім жасқа толып, сені күтіп отырмын.

Сенің жүзіңді көрмедім, құлыным.

Есіңде ме, сені қалай еркелетіп өсіргенімді?

Сені қолыммен тербетіп, артыңнан жүріп отыратынмын.

Даусымды естіп ұйықтап, құшағымнан жылу алатын едің.

Жүрегімде сенен басқа ешкім болмап еді.

Ауырып қалсаң, қасыңнан кетпей, түн ұйқымды төрт бөліп күтетін едім.

Таң мен кешті ажырата алмай, сен үшін көз ілмейтінмін.

Саған қанша мейірім бердім, саған үміт артып, өсуіңді күтіп жүрдім.

Бірақ, өкінішке орай, сен мені сатып кеттің.

Әйеліңе беріліп, менің азабымды ұмыттың.

Мен оның сені менімен бірге тұрғызбайтынын білдім.

Ол: «Қарт анаңды менімен бірге тұрғызғым келмейді», – деді.

Сен мені қарттар үйінде қалдырып кеттің.

Бұл менің еңбегімнің, аналық махаббатымның қайтарымы ма?

Сенің аяғыңның астында қызметші болсам да риза болар едім,

Тек күнде сені көріп, разылығыңды сезінгім келетін.

Рақмет, балам. Еңбегіңе алғыс.

Сендер үшін үнемі тура жол тілеймін.

Қуаныш! Қуаныш, анаң саған аманат қалдырады.

Бәлкім, аманатымды көруге үлгермей қаласың деп қорқамын.

Қарттар үйінің дәрігеріне осы хатымды беруін өтіндім.

Бұл хат – менің көз жасыммен жазылған сөздер.

Мен өлген соң, маған дұға етуден тартынба.

Мен үшін Алладан кешірім сұра, жалғыз тілегім – сол.

Қабірімнің топырағын көзіңнің жасымен суар.

Сол кезде кешірім сұрау мен өкінішің тым кеш болады…»

Қорытынды тілек:

Егер анаңыз бұл дүниеден өтсе – Алладан оған рақым мен кешірім тілеңіз.

Ал егер ол тірі болса – Алла оны аман сақтасын!

Және Пайғамбарымыз Мұхаммедке ﷺ салауат айтыңыз.

Abdulakhad Smanov-тың фб парақшасынан

Түрлі деректерде әзірбайжан, Осман, түрік ақыны деп аталады. Әзірбайжан поэзиясының классигі болып саналған ол әзірбайжан және түрік поэзиясының қалыптасуында маңызды рөл атқарды. Осман әдебиетіндегі «диван» жанрының классиктерінің бірі. Туған жері әзірбайжан, сондай-ақ парсы және араб тілдерінде жазған ең ұлы лирик ретінде кеңінен танылды. Физули – Әзірбайжан халқының көрнекті ақындары мен ойшылдарының бірі.

***

Ей, жолаушы, адалдықты серік етсең жолда сен,

Сенім артар адал дос та кездеседі жолда әсем.

***

Айналаңда табылмаса дос ақылды, сенімді,

Сұқбат құрғын, кезестір де сөз жарасар теңіңді.

Қандыра алмас жаннан құтыл құлағыңның құрышын,

Уақытыңды зая етпе, ондай жандар құрысын.

***

Болса егер сендік жүрек жалғыздықтың тұтқыны,

Жүре берме бостан-босқа көріп дәйім құп мұны.

Қай кезде де барлық дерттің дауасы бұл табылар,

Азап шекпе, ниет болса қамал дағы алынар.

***

Махаббаттың азабына, о, Ием,

Толығымен бағыштағын, мен күйем.

Өзіңе мың дұға етіп сұраймын,

Ажыратпа, өртке орансын шырайым.

***

О, тотықұс мынау інжу бақтағы,

Физулидің атпай қойды-ау ақ таңы.

Айқайлады бар даусымен көк маған,

Жанға батты «Аярсың!» деп жатқаны.

Қорлап мені жақындатпай қуады,

Інжу сөздер жүрегімнен туады.

Сөздеріммен сипаттаймын жанымды,

Жылытсыншы шексіз аспан шуағы.

Ғашық жанды алсаңшы бір есіңе,

Сыйласаңшы қуанышты кешіме.

***

Зұлымдықтан қашып жүріп ұлы адам,

Бетін бұрды жабайы өмір салтына.

Бұл өмірді жалған деп те сынаған,

Жете алмай өтті оның парқына.

***

Ол түсінбей қайғының да қысымын,

Аша алмады себебінің тысын мың.

Жақсылық пен жамандықтың жердегі,

Мәні барын келмей жүр ме түсінгің.

***

Мына ұлы қасіреттің шырыны,

Айналдырды қуанышқа мәңгілік.

Өлімнің де алаңдатпас құрығы,

Бар қайғыдан құтылдым мен жаңғырып.

***

Қайыршыдай ұшырайын қуғынға,

Бақытсыз жан Физули боп жүрейін.

Тағдыр жазып шешен болып тудым ба,

Нәзік жырдың қабырғасын ірейін.

Сұлулығын иемденіп Ләйлінің,

Қайтардым мен махаббатын Мәжнүнге.

Қағазыма сөздің өрдім байлығын,

Бар әлемге танылды ол аз күнде.

Тарап кетті осы аңыз баршаға,

Ләйлі сұлу болды елге әйгілі.

Оқырмандар оқып жатты тамсана,

Жаны ашып Мәжнүнге қайғылы.

***

Махаббаттың отына Мәжнүн кетті өртеніп,

Буырқанған толқында жатты сосын дерт еміп.

Сахараға әкелді жас Фархадты самал жел,

Күлге айналған өмірім содан болар келте, ұқ.

***

Мәжбүр етті аяусыз жасымды менің төгуге,

Көл боп аққан көз жасын бұл қара жер емуде.

Шеккенімді қанша азап білемісің, досым-ау,

Алла болсын разы, жеткіз елге осынау.

***

Жүректі қайғы езеді, бақытты едім бір кезде.

Азат ем кеше айрылдым, жанбайды енді нұр көзде.

Қарғынға кетті шайылып, бөгеттер қалды қақырап,

Сыртымнан мені тұрғандай тозақ оттары бақылап.

Дел-сал болған жүрегім аңсап тұрар шарапты,

Түсіне алар емеспін, қандай қанжар қанатты.

Жарқырап тұрған жарық ем, балауыз шамға айналдым,

Иілмейтін болат ем, жасық боп қалдым, қайранмын.

Махаббат – нағыз от екен, құлы болды жүрегім,

Ұйқысыздық – дерт екен, өлерімді білемін…

***

Жүрексіздер мен зұлымдар сынды өмірді жек көр дейсің бе?

От күрсінісім өртеді көкті, жарықсыз қалдым кей түнде.

Жылы қабақпен емдеп те жүрсің дерттерін сонау өзгенің,

Алжасқан рухым әлсіреп жатыр, осыны неге сезбедің?

Сандырақтайды ауышқан жаным мазасызданып түндерде,

Естімедің бе жын соққан жандай қарқылдап тұрып күлгенде.

Жуынып алам көл болып аққан көзімнің мынау жасына,

Мұңымды сезіп келер ме екен Сүйіктім менің қасыма.

Езіле бермей еңсені тіктеп, құпия ұстап мұңымды,

Мінәжат етіп оқимын дұға естиді ғой деп үнімді.

Алмадым баурай, тоңдым ғой жаурай, күтемін Сені сағына,

Жібермей жүр ме қорқыныш әлде пендеңнің мынау жанына.

Ұшады зәрем өтіріктер мен негізсіз жапқан жаладан,

Физули үшін ұят жоғары тұрады ылғи санадан.

Ынтық ем жастан раушан гүлдер жайқалып тұрар көктемге,

Суындым неге, басымнан мүлде махаббат ұшып кеткен бе?

***

Патшалар мынау алтын жерлерді алады сатып күміске,

Өзге елдерді жаулап алуға дайындар сосын мініс те.

Жүз айласы мен мың қулықтарын қосып ап іске жеңеді,

Алайда олар тыныштық бермей еліне қайғы себеді.

Миллион жанды аяусыз мынау ажалдың жұтар құлқыны,

Патшаға дағы өлімнің соғар сағаты жетер бір күні.

Дәруіш болған әміршімін мен жинаған әскер сөздерден,

Найзағай сынды жырларыммен қиратам жауды кез келген.

Күш алып жатар сөздерім менің таусылмайтұғын шындықтан,

Теңіз боп шайып кетеді лезде жырларым жауды ынтыққан.

Ұзақ жолдарға сапарлап жүрер қазына артқан бұл кеме,

Отырғызбайды жазықсыз жанды тастай қараңғы түрмеге.

Әлемнің нәрін бойына жиған сөздерім менің өшпейді,

Уақытпен бірге жайқалып әсем гүлдерге орар төскейді.

Билеушілердің жақсылығына мен зәру жан да емеспін,

Оюлап киген басымда тәжім, қол жеткізбейтін елеспін.

Самғайтын сонау қырандай көкте қылыш қанатты еркінмін,

Жырымды сүйіп тыңдаушылардың кіргізгем талай көркін мың.

Қу құлқыныңды тойғызатұғын несіне нанға желпіндің,

Өлмейтін мәңгі жырымды тыңдап, келіңдер енді, серпілгін!

***

Өмірімді құрбан етіп, бірақ бақыт таппадым,

Жалбарындым талай рет, кіре алмадым баққа мың.

Шаштым жолға, айырылдым қолымдағы барымнан,

Сонда дағы Сенің жұпар бальзамыңды жақпадым.

Айтар болсам сол кездерде бастан өткен азапты,

Салыстыра алмас едің оныменен тозақты.

Қыбырлаған құмырсқадай тірлік еттім жанкешті,

Кездестіре алмадым мен Сүлеймендей ғажапты.

Жалғыз қалған бұлбұлдайын раушан гүлге сайрадым,

Торға түскен тоты құстай кеудеме мұң байладым.

Жақын тұрмын мақсатыма деп алдадым өзімді,

Көрмедім мен күткен жанды барсам дағы тойға мың.

Мен Физули, кедей жанмын. Қош бол енді, Сұлулық,

Еш жерден де көрмедім мен жанға жағар жылулық!

Аударған Кенжеғали ҚОШЫМ-НОҒАЙ

Форекс – биржадан тыс валюта нарығы (ағылшын тілінде foreing exchange деген сөзден қысқартылып, «шетелдік валютаны айырбастау» дегенді білдіреді).

Форекс нарығының негізгі қатысушылары – банктер, брокерлік компаниялар және жеке трейдерлер. Брокерлік компаниялар клиенттің тапсырысы бойынша форекс нарығында валюта саудасын жасайды.

Форекс маржа (мargin) мәмілесі арқылы іске асады. Яғни тұтынушы (трейдер) брокерлік компаниялардың бірінен есепшот ашып, кепілдік ретінде белгілі бір капиталды салады. Оның есесіне оған форекс брокері валюта саудасын жасауға қарыз береді. Трейдер валюта жұптарының (мысалы, EUR/USD бірін таңдап, сатып алған валютасының көтерілуін немесе төмендеуін күтеді. Егер трейдердің болжамы іске асса, пайдасы кепілдікке қойылған капиталына қосылады. Ал сәтсіздікке ұшыраса,брокер өзіне тиесілі соманы капиталынан ұстап қалады(«Форекстің шариғаттағы үкімі» атты пәтуа, Еуразия пәтуа кеңесінің ІІІ отырысы, Стамбұл қаласы, 21-22 желтоқсан, 2018 жыл)

Форекс нарығында валюталарды алып-сатуға шариғи тұрғыдан тыйым салынады. Оның негізгі себептері төмендегідей:

1) Форекс нарығында өсім бар.

Брокердің трейдерге сауда жасауға ұсынған финанстық леверидж (брокердің трейдерге берген қарыз қаражаты. Несие сомасы клиенттің салым сомасынан 10, 20, 100 есе немесе одан да көп болуы мүмкін) қарыз болып есептеледі. Сондықтан брокердің қарыздың үстінен тапқан ролловер(позицияны келесі күнге ауыстырғаны үшін шоттан алынатын комиссия), спрэд (валюта жұбының «сұрау» бағасы мен «ұсыныс» бағасы арасындағы айырмашылық) және т.б. төлемдеріөсімге жатады. Төрт мәзһаб ғұламалары қарыздың үстінен пайда табуды шарт етудің дұрыс емес екенінебірауыздан келіскен (әл-Кәсәни, «Бадаиу әс-санайығ», 7/395. Мәуәһибу әл-жәлил шәрху мухтасар Халил, 4/546. Фәтху әл-уәһһаб, 1/327. Әл-муғни, 4/211).

Ислам фиқһы академиясының 1985 жылғы екінші отырысында қабылданған №10 (2/10) қарарында: «Борышкер қарызды уақытында өтей алмай қалған жағдайда оның үстінен көрген пайда немесе қосымша ақша, сондай-ақ келісімшарттың бастапқы уақыттан қарыздың үстінен қандай да пайданы көздеу немесе пайызды шарт ету шариғи тұрғыдан харам етілген риба (өсім) болып есептеледі» делінген(Ислам фиқһы академиясының журналы, №2, 2/735).

2)  Валютаны сатып алу және сату барысында қолма-қол айырбастау жүйесі жүзеге аспайды.

Форекс нарығында валюталарды айырбастау электронды жүйе арқылы іске асқандықтан оны шынайы түрде қолма-қол жүзеге асыру мүмкін емес. Ал үкім жағынан қолма-қол принципі іске асу үшін банктік аударымдар жасалғанда қаржы клиенттің шотына сол сәтте түсіп, оны қалағанынша жұмсауға, кез келген уақытта шығарып алуға мүмкіндігі болуы шарт (Ислам фиқһы академиясының журналы, №6, 1/453).

Бұл шарттар форекс саудасында ескерілмеген. Өйткені форекстеклиенттің тек валютаны сатып алып, сатудан басқа құқығы жоқ. Ол есепшотына түскен қаржыны салған валютасымен ғана ала алады. Сатып алған шетел валютасын қолдана алмайды. Теконы сатып транзакцияны жапқаннан кейін ғана ақшаны шығарып алуға мүмкіндігі болады. Бірақ қаражатты компаниядағы өз есебінен тікелей шығармай, тек чек арқылы компания есепшоты бар банктен ғана алады.

3) Форекс нарығы клиентке және жалпы экономикаға зиян.

Форексте көп мөлшерде қарыз беру, алдау, жалған ақпарат, қауесет, монополия, алаяқтық, бағаның тез өзгеруі, тез баю мақсатында біреудің жинақтарын шариғатта рұқсат етілмеген жолмен алу қамтылған. Бұл әрекеттер біреудің мүлкін харам жолмен жеуге итермелейді. Сонымен қатар мұндай сауда түрі қоғамға үлкен шығын келтіреді және экономиканың құлдырауына алып барады(Ислам фиқһы академиясының журналы, №22, 229).

4) Брокердің кепілге қойылған капиталды қолдануы өсім саналады.

Көпшілік ғалымдар«қарыз беруші қарыз алушы тарапынан берілген кепілдік затты қолдана алмайды» деген(Хашияту ибну Абидин, 10/83. Бадаиу әс-сәнайығ, 6/120-121. Ибну әл-Бәрр, Әл-кәфи, 414. Нәуәуи, Рәудәту әт-толибин, 2/181. Әл-Бәһути, кәшшәфу әл-қанағ, 5/1585).Өйткені Убай ибн Кағб, Абдулла ибн Сәләм, Ибн Аббас (Алла ол кісілерге разы болсын): «Қандай да бір қарыз өзімен бірге үстеме пайда әкелсе – ол риба (өсім)», – деген (Бәйһақи, әс-сунәну әл-кубра, 5/349-350). Сондықтан брокердің кепілге қойылған капиталды пайдалануы өсім болып саналады (Абдулазиз Фәрәж Мухаммад Муса, Әхкәму әл-мутәжира бил-һәмиш (дирасатән фиқһиятән муқаранатән), 1381-1383).

5) Форексте сауда жасау құмар болып есептеледі.

Форекс нарығында трейдер мен брокер арасында нақты сауда-саттық жоқ. Тараптар кепілдікке қойылған капиталды ставка ретінде тігіп, валютаның көтерілуін немесе төмендеуін ғана күтеді. Бұл құмарға жатады. Шариғатымызда оған тыйым салынған(«Форекстің шариғаттағы үкімі» атты пәтуа, Еуразия пәтуа кеңесінің ІІІ отырысы, Стамбұл қаласы, 21-22 желтоқсан, 2018 жыл).

Осыған орай форекс нарығында өсім, құмар, біреудің мүлкін арам жолмен жеу орын алғандықтан әрі мұндай сауда клиентке және жалпы экономикаға зиян келтіретіндіктен, бұлайша табыс табуға тыйым салынады.

Мысыр елінің пәтуа комитеті, Еуразия мұсылмандарының пәтуа шығару кеңесі («Форекстің шариғаттағы үкімі» атты пәтуа, Еуразия пәтуа кеңесінің ІІІ отырысы, Ыстамбұл қаласы, 21-22 желтоқсан, 2018 жыл), Ислам фиқһы академиясы (2006 жылғы 8-12 сәуірде Мекке қаласында өткен Ислам фиқһы академиясының 18-отырысындағы Форекске қатысты қарары) т.б. форекске тыйым салған.

Үкім:

Форекс саудасында өсім, құмар, біреудің малын харам жолмен жеу орын алғандықтан, онымен айналысуға болмайды. Сонымен қатарвалютаның қолма-қол (шынайы әрі үкім жағынан) жүзеге аспауына, жеке тұлға мен экономикаға зиян келтіруіне байланысты форекс нарығында табыс табуға тыйым салынады.

ҚМДБ Ғұламалар кеңесі

Ұқсас материалдар

Пәтуалар

ЖАСАНДЫ ЖОЛМЕН ЖАҢБЫР ЖАУДЫРҒАН ДҰРЫС ПА?

16.01.2025

866

Пәтуалар

ФОРЕКС САУДАСЫМЕН АЙНАЛЫСУҒА РҰҚСАТ ПА?

16.01.2025

911

Пәтуалар

ПАРАҚОРЛЫҚТЫҢ ШАРИҒИ ҮКІМІ ҚАНДАЙ?

16.01.2025

722

Пәтуалар

ЕКПЕ ЕГУГЕ БОЛА МА?

16.01.2025

827

Пәтуалар

ТӨЛЕМ КАРТАЛАРЫН ҚОЛДАНУҒА РҰҚСАТ ПА?

16

Құранда жауын-шашынның Алланың қалауымен ғана жауатыны баяндалған. Алла Тағала қасиетті Құранда: «Расында, қияметтің қай уақытта орнайтыны бір Алланың құзырында және жаңбырды да (қалған уақытында, қалаған жеріне) Өзі жаудырады», – деген («Лұқман» сүресі, 34-аят).

Алла Тағала әлемдегі барлық құбылысты себеп-салдар заңдылығына тәуелді еткен. Жаңбыр жауудың да себептерге байланысты екені мына аятта былайша баяндалған:«Алла әуелі желдерді естіреді, сөйтіп (Оның құдіретімен) ескен желдер бұлттарды қозғалысқа келтіреді. Содан Біз ол бұлттарды өлі мекенге қарай айдап әкетеміз. Өлі жерді осылайша қайта тірілтеміз» («Фатыр» сүресі, 9-аят).

Қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуы нәтижесінде жаңбырды жасанды жолмен жаудыруға қол жеткізілді. Яғни жауын-шашын жаууы ықтимал аймақта арнайы технологияның көмегімен химиялық заттарды бұлттарға себу арқылы жаңбырды нөсерлетіп жаудыруда. Бұл тәжірибе кейбір елдерде іс жүзінде жүзеге асырылды. Жасанды жауын жаудырудың түпкі мақсаты – қуаңшылықтың алдын алу. 

Сондықтан себептерге сүйене отырып, арнайы технологияның көмегімен желді және бұлттарды бағындырып, жаңбыр жаудырудың шариғатқа қайшылығы жоқ. Алайда жасанды жауын жаудыру барысында тек себептермен шектелмей Алланың қалауымен жүзеге асатынын ұмытпау қажет. Мұнымен қоса жасанды жауын жаудыру қоршаған ортаға, адамдарға, жануарларға зиян тигізбеу керек. Өйткені Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Өзіңе де, өзгеге де зиян келтіруге болмайды» (Ибн Мажә)деген. Сондай-ақ жаңбыр жаудыруға байланысты шариғатта көрсетілген дұға ету, истисқа (тасаттық) секілді себептерді де ескерген жөн.

ҮКІМ:

1. Ғылым мен технологияның көмегімен жаңбыр жаудыру – шариғатқа қайшы емес.
2. Жасанды жолмен жаңбыр жаудыру қоршаған ортаға, адамдарға, жан-жануарларға, өсімдіктерге зиян тигізетін болса, рұқсат етілмейді.

ҚМДБ Ғұламалар кеңе