Алла тағала адам баласын бүкіл жаратылыстардан үстем қылып, ерекше қылуының бір көрінісі – ұятты жерін жабуды әмір етуінде. Аллаһ тағала:
)يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ(
(Әй адам баласы! Ұятты жерлеріңді жабу үшін киім және сәндік-бұйым түсірдік. Негізінде тақуалық киімі жақсы. Солар Алланың белгілері. Әрине түсінерсіңдер.)[1]
Негiзiнде, ұят адамзатқа тән игi қасиет, еркектердiң де, әйелдердiң де ұятты жерлерін жауып жүрулерi адамгершiлiк қасиеттерінің белгісі болып табылады. Пайғамбарымыз (с.а.с.) бір хадисiнде:«Әрбiр дiннiң мiнезi бар. Исламның мiнезi, ол – ұят», – десе, тағы бір хадисте: «Ұят пен иман бiр-бiрiмен өте тығыз байланыста. Егер бiреуiн алып тастаса, екiншiсi өзi кетiп қалады», – дейді.
Мұсылман үшін ұятты жерін бөгде адамдардан жасыру – парыз. Алайда Құран аятында келгендей адамның ең бірінші киімі ол тақуалық киімі. Өйткені тақуалық киімі адамды күнә жасаудан, шайтанның қармағына түсуден сақтайды. Ислам дініміз таза әрі жарасымды киім киюді бұйырады. Ұлық болған ғалымдардың өзі адамдар алдында көркем, жарасымды киімдермен шығатын. Өйткені ислам осыған меңзейді. Алла тағала Құран кәрімде:
(Мұхаммед Ғ.С.): «Алланың құлдарына көркем етіп шығарған нәрсесін (киімін) және берген жақсы несібелерін кім арам етті» де. «Бұл несібе дүние тіршілігінде иман келтіргендер үшін. (Алайда кәпірлер де ортақ) Қиямет күні мүміндерге ғана» де. Білген елге аяттарды өстіп түсіндіреміз.) [2]
Сондай-ақ Аллаһ тағала мұсылмандарға Аллаһтың үйі мешітке барғанда сәнді, жарасымды киім киюге әмір етеді. Құранда Алла тағала:
(Әй адам балалары! Әрбір құлшылық орнында зейнеттеріңді алыңдар (киініңдер). Және жеңдер, ішіңдер де ысырап етпеңдер. Күдіксіз Алла ысырап етушілерді сүймейді.)[3]
Әрбір мұсылман үшін жас болсын кәрі болсын Алла тағаланың берген нығметінің әсерін өз бойында көрсетуі тиіс. Амру ибн аш-Шуғайбтан жеткен хадис бойынша Пайғамбарымыз (с.а.у) айтты: (Шын мәнінде Алла тағала өзінің нығметінің әсерін құлының бойында көргенін жақсы көреді.)[4].
Дегенмен киім кию сән модаға айналып кетпегені ләзім. Бұл үрдіс те өкінішке орай кейбір мұсылмандардың бойынан байқауға болады. Өзара киім киюдегі бәсекелестік ақыры – біздің заманымызда адаммен киген киіміне қарап сөйлесетін дәрежеге жетті. «Адам көркі шүберек» демекші, сәнді сапалы киінуге ешкім тыйым салмайды, алайда сол киімінен тәкәппарлықтың лебі сезілмеу керек. Егер адамдар киген киімімен мақтанып, басқа адамның төмен сападағы фирманың киімін кигені үшін менсінбей өзін жоғары ұстайтын болса, сол надандық дәуірдегі адамның күйін кешеді.
Алайда кейбір жат ағым өкілдері хадистерді тікелей түсініп, балақтарының тобықтарынан түскенін тозақы, Алланың қаһарына ұшыраймыз деп кертартпа пікірлер таратуда. Балақ қысқарту мәселесі шариғатта негізгі мәселеге кірмейді ол жеке адамның атқарылуымен жүзге асатын зат. Дегенмен бұл тақырыпты өзекті тақырыпқа айналдырып, уағыздарда адамдарға қатаң ескертулер айтып, оны орындамаған адамдарды діннің бір маңызды негіздерін орындамағандай көреді. Сол себепті осы мәселе төңірегінде кеңінен шарықтағанды жөн көріп отырмыз.
Ұзын етекті (балақты) киім киюдегі ниет: Мухаммад Абуссалам әл-Қуаири өзінің «Фаслул Хитаб фи масалати исбали әс-сияаб» кітабында пайғамбарымыздың (с.а.у) хадистерінде киім мәселесінде «изар» сөзі жиі қолданылады. Жалпы қолданыстағы мағынасы адамның белінен төменгі бөлігін орайтын матаның түрін айтады. Ауыспалы мағынада изарына бекем деп айтылса ар-ұятын сақтай білген адамды меңзейді. Кәзіргі уақытта Самали, Джиботи, Иемен, көптеген араб мемлекеттерінде ұлттық киім түріне айналған. Сол секілді Индонезия, Малазия елдерінде де танымал.
Ұзын киім жайында пайғамбарымыздың (с.а.у) көптеген хадистерінде келген. Имам Маликтің Муата кітабының «киімдер бөлімінде» Абдолла ибн Омардан (Аллаһ одан разы болсын) жеткен хадис бойынша Пайғамбарымыз (с.а.у) айтты: (Киімін тәкәпарлықпен сүйреткенге Алла тағала қиямет күні қарамайды)[5] басқа бір хадисте: (Кімде-кім менменшілдіктен изарының етегін сүйрететін болса Алла тағала оған қиямет күні қарамайды»[6]. Басқа сахих хадисте: (Изардың тобықтан төмен түскені тозақта)[7] деп келген. Осы хадистерге сөзбе-сөз түсінген уахабизм ағымындағы тұлғалар «егер балағымыз тобықтан түссе тозақы екенбіз деп балақтарын балтырдан кесіп хадиске амал жасадық деп пайымдайды. Олардың діни ұстанымдағы негізгі қателіктері де осы кез келген дәлелді тура мағынысында қолдануында. «Изардың тобықтан төмен түскені тозақта» деген хадиске келетін болсақ, ең алдымен адамда ой тууы мүмкін Алла тағала адамды шалбарының тобығынан бір елі түскені үшін азаптай ма? деген. Сол үшін осы тақырыптарға байланысты басқа да хадистерді іздеп тауып толық сипат алған дұрыс:
وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : { مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرْ اللَّهُ إلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ : إنَّ أَحَدَ شِقَّيْ إزَارِي يَسْتَرْخِي إلَّا أَنْ أَتَعَاهَدَ ذَلِكَ مِنْهُ ، فَقَالَ : إنَّك لَسْت مِمَّنْ يَفْعَلُ ذَلِكَ خُيَلَاءَ }
Абдуллаһ ибн Омардан риуаят етілген мына хадисте пайғамбарымыз (с.а.у.): «Алла Тағала тәкаппарланып киімін жерге сүйреткен кісіге қиямет күні қарамайды (рақымдылық көрсетпейді)» деген. Мұны естіген Әбу Бәкір: Менің изарымның бір жағы егер қадағалап көңіл бөлмесем төмен түсіп тұрады» деп сауал тастады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) «Ей, Әбу Бәкір! Сен оны тәкаппарланып істейтіндерден емессің ғой» деп жауап берді[8].
Пайғамбарымыздың (с.а.у) Әбу Бәкірге берген жауабынан хадистегі шалбардың ұзындығын тобықтан асыруға қатысты тыйымның жалпы тыйым емес, тәкаппарлыққа қатысты екенін түсінеміз. Сол кездегі надандық дәуіріндегі арабтар өзінің атақ-абыройын көрсету үшін етегі жер сүйреген киімдер киген сонысымен олар масаттанып басқалардан өздерін жоғары ұстаған. Киімдерінің жерге салбыраған тұсынан кедей кепшікке киім тігуге жетерліктей ысырапшылдыққа барған. Яғни бұл жердегі тыйым балақтың ұзындығында емес сол балақты ұзын қып киюге итермелеген тәкәппарлық қасиетте. Өйткені пайғамбарымыздың мүбарак хадистерінде келгендей тәкәппарлық адамды тозаққа апаратын амалдардан:
«Кімде-кімнің жүрегінде тозаңдай өркөкіректік болса, ол кісі жұмаққа кірмейді», – деді. Сонда бір адам: Әркім өзінің киімі мен аяқ киімінің әдемі болғанын қалайды (бұл да тәкаппарлыққа жата ма?)», – деп сауал тастады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) «Алла Тағала көркем, көркемдікті жақсы көреді. Тәкаппарлық ол – ақиқатты мойындамау әрі өзге адамдарды менсінбеу» деп жауап қайырды[9]. Басқа бір хадисте: :»Ысырапқа және паңданып, тәкаппарлануға жол берместен ішіп-жеңдер, киініңдер әрі садақа беріңдер!». Тағы бір хадисте: «Үш кісіге қиямет күні Алла Тағала қарамайды. Біріншісі, не нәрсе берсе де сонысын міндетситін кісі, екіншісі, сауда затын өтірік антпен өткізген адам, ал үшіншісі, киімінің етегін төмен түсіріп (сүйретіп) киген кісі« , – деген.
Жоғарыдағы хадистерден көріп отырғанымыздай көп жағдайда хадистер мына екі сөзбен тікелей байланысты «خيلاء»، «بطرا» «хуаяла», «батаран». Бұл сөздер араб тілінде тәкәппарлық, менменсіну деген мағыналарды білдіреді. Яғни бұл жерде адамның тозаққа лайық болатындай әрекеті ол балағын ұзартқанында емес соны ұзартып тәкәппарланғанында. Кәзіргі кездегі кейбір жастардың атақты брентті фирманың киімін киіп басқалардың алдында мақтанып тәкәпарланғанындай.
Ал Бұхари, Муслим хадистер жинағында келген «изарды тобықтан түсіріп кию ол тозақы» деген мағынадағы хадисдің нақты не нәрсені харам ететіні жөнінде келесі хадистерде келген сөздер «خيلاء»، «بطرا» «хуаяла», «батаран» сөздері хадистан шығаратын үкімдерді ықшамдап негізгі мақсат етілген мағынасын баяндайды. Бұған дәлел мұсылмандардың атақты ғалымдарының бірі Қади Иаадтың сөзі ол кісі былай деп айтты: «Ислам ғалымдары бір ауыздан киім киген кезден ұзындық, көлем жағынан қажеттіліктен артық киінуді макруһ санаған»[10].
Мұсылмандардың атақты тәпсір ғалымы Қуртуби изар мәселесі жайында былай деп айтады: «Басқа хадистерде келген «тәкәппарлана сүйреу» деген сөз аталған хадистің негізгі мағынасын ашып, адамның ешбір тәкәпарлық сезім танытпай киімді сүйрете киюі Алланың қатаң ескерту аясына кірмейді[11]».
Жоғарыда келген хадистерді ықщамдай келе Бұхариде келген мына хадиске үңілсек:
| عن أبي بكرة رضي الله عنه قال خسفت الشمس ونحن عند النبي صلى الله عليه وسلم فقام يجر ثوبه مستعجلا حتى أتى المسجد وتاب الناس فصلى ركعتين فجلي عنها |
Абу Бакр (р.а.)-дан риуят етеді. Абу Бакр: «Пайғамбарымыз (c.а.с.)-ның заманында күн тұтылды. Пайғамбарымыз (c.а.с.) сол күн тұтылған кезде киімін сүйретіп үйінен мешітке шықты. Адамдар мешітте жиналған соң екі ракаъат намазды бірге оқыды, сосын күн ашылды».[12]
Бұл хадис турасында имам Асқалани «Фатхул Бари» кітабында: Пайғамбарымыздың (с.а.у) бұл әрекетінен ұзын киімді тәкәппарлық мақсат болмаса киюге болатынын айтқан[13].
Сол секілді бұл хадис турасында Бадруддин әл-Айни «Умдатул Қари» деген кітабында: Пайғамбарымыздың (с.а.у) күн тұтылған кезде асыққан күйде намазға киімін сүйретіп шығуы егер тәкәппарлық ниетпен болмаса рұқсат екенін меңзейді.[14]
Мардауидің «Инсаф» кітабында: киімді тәкәппарлық мақсатта емес қажеттілік үшін ұзын жіберуге болады, бұл Ханбали мазһабынды құпталған әрекет.[15]
Қорыта келе балақтың тым ұзын болуы нәжіс, кір-қоқыс жинауға апаруы мүмкін ол ғалымдарымыз айтқандай мәкруһ амалдардан. Ал балақ қысқарту және оны жасамаған адамға тозақы деп үкім беру нағыз надандықтың белгісі өйткені жоғарыда айтқанымыздай мата сол заманның қол жетпес құнды заты болатын. Сол үшін сол уақыттағы байлықтың межесі матаның ұзындығымен өлшенетін. Кәзіргі кезде денеге жабатын мата тапшы болмағанымен соны жасаушы фирмалармен мақтан тұтатын адамдар аяқ киімімен, қолындағы сағатымен қалтасындағы телефонмен мақтанатын адамдар кездеседі бұл да тәкәппарлықтың белгісі. Кәзіргі заманда керісінше балақ қысқартып аяқтарын алшаң басып мешітке келетін кейбір бауырларымыздың бойынан осындай тәкәппарлық байқалады.
Алла бізді шаңтың түйіріндей болсын тәкәппарлықтан сақтасын!
[1] Әл-Ағраф сүресі, 26-аят.
[2] Әл-Ағраф сүресі, 32-аят
[3] Әл-Ағраф сүресі, 31-аят
[4] Тирмизидің хадистер жинағында келген, хадис «хасан».
[5] Ибн Мәликтің «Муата» кітабы
[6] Муслим хадистер жинағында
[7] Бұхари хадистер жинағы
[8] Бұхари, Муслим хадистер жинағында
[9] Муслим хадистер жинағында
[10] Шарх Науауи ала Муслим 14/63
[11] Қуртубидің «Муфһим» кітабы 1/303
[12] Бұхари хадистер жинағы
[13] Фатхул Бари 4/83
[14] Умдатул Қари 21/296
[15] Инсаф 1/472
