Ақ пен қараны ажырату дегеніміз – түстерді бір бірінен ажырату емес. Бұл айналамыздағы жамандықпен жақсылықты, пайда мен зиянды, халал мен харамды (Алла Тағала рұқсат берген және тиым салған нәрселер) ажырата білу. Бұл білімді үйренбей өмір сүруге болмайды. Себебі, рухани құндылықтар қай заман болса да ескірмейді, жоғалмайды. Дүниеде материалдық құндылықтар ғана жаңарып, өзгеріске түседі. Ал адамгершілік пен жауыздық, жомарттық пен сараңдық, кеңпейілділік пен қызғаншықтық, байлық пен кедейшілік, аманатқа қиянат, ата анаға құрмет т.б. адамның сипаттары қай уақытта болсын пендемен бірге.

Егер адам баласы өздігінен, еш қиындықсыз жақсы нәрселерді ажыратып, істеп кете беремін десе әлбетте ол қателеседі. Себебі адамда нәпсі бар және оны азғырушы шәйтән ражим бар. Ислам ғалымдары айтады: «Адам асылында (негізінде) жақсы, бірақ оны нәпсі жамандыққа итермелейді. Ал, нәпсіні Пайғамбарымыздың сүннетімен тәрбиелеу керек».

Адам баласы өзіне қарсы келіп, ұнамсыздық танытқан пенденінің бәрін жау санайды. Ыңғайы келсе күресуге дайын жүреді. Себебі ол дұшпаны оған осы дүниеде зиянын тигізеді. Бірақ шындап келсек – адамның нағыз дұшпаны – шайтан ражим. Ол пендеге барлық жаман, зиянды істерді әдемі көрсетеді де, адамды бұл дүниеде күнәға батырып, ақиретте азабқа лайық етеді. Оның негізгі мақсаты сол, оның басқа шаруасы да, үміті де жоқ. Құранда Алла Тағала айтады: «Шәксіз сендерге шайтан дұшпан. Сондықтан сендерде оны дұшпан тұтыңдар. Шын мәнінде шайтан өз тобын тозақтықтардан болуға шақырады» («Фатыр» сүресі, 6-аят). Тағы бір басқа сүреде: «Алланың уәдесі хақ. Сондықтан сендерді дүние тіршілігі әсте алдамасын. Сондай-ақ, өте алдаушы ол (шайтан) Алла турасында алдамасын» делінген. («Лұқман» сүресі,33-аят).

Алайда, бір Аллаға иман келтіріп, оған тәуекел еткен пендеге шайтан ешқандай зиянын тигізе алмайды. Құранда былай делінген: «Шын мәнінде иман келтіріп, Раббыларына тәуекел еткендерге шайтанның үстемдігі болмайды. Шынында оның үстемдігі, оны дос тұтып Аллаға шерік қатушыларға ғана жүреді». («Нахыл» сүресі, 99-100-аяттар).

Ақ пен қараны ажыратуды үйренудің ең жеңіл түрі, әуелі, Аллаға иман келтіре отырып, барлық амалдарын оның кітабы Құран кәрімге және Пайғамбарымыздың сүннетіне сай жүзеге асыруға тырысу. Құранда Алла Тағала айтады: «(Мұхаммед) сені осы үмметке айғақ қылып келтіреміз. Сондай-ақ саған әр нәрсені ашықтайтын және мұсылмандар үшін тура жол, игілік һәм қуаныш түрінде Құранды түсірдік. Негізінде Алла әділетті, игілікті және ағайынға қарайласуды бұйырады. Және де арсыздықтан, қарсылықтан һәм зорекерліктен тыяды. Сендерге насихат береді. Әрине түсінерсіңдер» («Нахыл» сүресі, 89-90-аяттар).

Екіншіден, кей жағдайда жеке адам үшін кейбір істер белгісіз, күдікті болып тұрады. Ондай кезде пенде амалын Алладан қорыққан күйде іске асыруы қажет. Құранда Алла Тағала айтады: «Әй, мүміндер! Егер Алладан қорықсаңдар, Ол сендерге жақсы, жаманды айыратын қабілет береді, әрі жамандықтарыңды жойып жарылқайды. Алла зор кеңшілік иесі». («Фұрқан» сүресі, 29-аят).

Пайғамбарымыз с.ә.с. Абу Абдулла, Нұғман ибн Баширден р.ә. жеткен хадисте айтады: «Шынында халал баян болды және шынында харам баян болды, бірақ олардың араларында көпшілік адамдар білмейтін күдікті қалды. Кім күдікті нәрселерден қорықса өзінің діні мен арын қорғады».

Тәукен Ерқас

namys.kz

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) буындарға қатысты бірқатар хадистер айтқан. Тіпті, адам денесінде қанша буын болатындығын нақты білдірген. Бір қызығы, сол хадистерде көрсетілген буын сандарын қазіргі медицина дәлелдеп шықты.

Буын жайында айтқан Пайғамбарымыздың хадистері мыналар:
«Әр адамның жаратылысында 360 буын бар. Олай болса, Алла Тағаланы ұлықтаса, мақтау айтса, ләиләһа иллаллаһ, сүбханаллаһ десе, Құдайдан кешірім тілесе, ел жүретін жолдан тас, тікен немесе сүйек секілді нәрселерді жол шетіне алып тастап отырса я болмаса жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыйса,осы жасаған жақсылықтарының барлығы 360-қа жетсе, сол күннің кешіне дейін тозақ отынан қорғалады».
«Әр буын үшін адам күн сайын бір садақа борышты. Екі адам арасында әділ төрелік айту да – садақа, атына міну үшін біреуге көмектесу немесе қоржынын артысу да – садақа. Жақсы, ұнамды сөз айту да – садақа. Намазға бара жатқандағы әр адымы да – садақа. Адамға зияны тиетін нәрселерді жолдан алып тастау да – садақа».

Тағы бір хадисінде сәске уақытында оқылған екі рәкат намаздың да сондай шүкіршілікке жататындығы айтылған.
Бухари мен Мүслимде риуаят етілген осы үш хадис адамның анатомиялық тұлғасын ашумен қатар құлшылық пен сауаптың кең мағынасын да қамтиды.
Екі бөлек сүйек арасын жалғайтын бөлікті «буын» дейміз. Буындар табиғи түрде мынадай топтарға бөлінеді.
1. Қимылдайтын буындар: тізе, тірсек, иық, ортан жілік, аяқ-қолдың білегі мен жіліншігі секілді.
2. Аз қимылдайтын немесе мүлдем қимылдамайтынбуындар: омыртқа, қол-аяқтың табан мен алақан сүйектері, яғни:
А) араларын дәнекер ұлпа (ткань) жалғағандар;
Ә) араларын шеміршек ұлпа жалғағандар;
Б) араларын сүйек ұлпа жалғағандар.
Осы ерекшеліктеріне қарай анатомия кітаптары мен атластарын зерделегенімізде, адам денесінде 360 буын бар екенін көреміз. (1-4 тізім). Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтқан бұл сан медициналық зерттеулермен де дәл келеді. Пайғамбарымыздың оны нақты білдіруін қалай түсіндіруге болады? Мәйіт яки адам қаңқасы мұқият зерттелген бе, жоқ әлде, бұл пайғамбарлық мұғжиза болғаны ма?

Мәйіт пен жеке сүйектерді зерттеу арқылы буындарды анықтай алмайтындығының дәлелі мынау:
Адамның бас сүйегінде 90 қимылсыз буын болады. Алайда, бұл буындар санын қаңқадан болмаса, өліктен анықтау мүмкін емес. Ал, қаңқа кезінде анықтау үшін ол адам медицина ғылымын жақсы білетін әрі тәжірибелі болуы тиіс. Өйткені, медицинадан хабары жоқ жай адам бастағы бір-бірімен астасып, ию-қию боп жатқан буындарды буын деп те ойламайды. Құйымшақ сүйегіндегі буындар шорланған буындарға жатады. Мейлі өлік, мейлі қаңқа күйінде қолға алған күннің өзінде медицинаны жақсы меңгермеген адамның бұл буындарды тануы мүмкін емес.

Кеуде сүйегі (sternum) 3 бөлек сүйектен құралады. Бұлардың бір буыны шеміршек, бір буыны сүйекке айналған буын пішінін құрайды. Сүйекке айналған буынды білу үшін де медицинаның маманы болу міндетті. Бұл екі буынды да өлік я болмаса қаңқа күйінде ажырату мүмкін емес.
Бас сүйектің орталығында орналасқан «Сфенойд» (Sfenoid) деп аталатын сүйек, бөлек-бөлек 10 жұп бас сүйегімен буынды құрайды. Бұл буындар өте күрделі, бейнелері шым-шытырық, ретсіз пішінде келген.
Қуыстарында «Дискас» (discus) деп аталатын шеміршек томпақтары бар кейбір буындар да кездеседі. Беті жай ғана сүйек секілді. Адам қайтыс болып, денесіндегі жұмсақ тіндер шіріп, қаңқаға айналғанда, бұлар буын емес секілді көрінеді. Оларды қаңқа күйінде анықтау да сол сала мамандарының қырағылығын қажет етеді. (Кеуде сүйегі – бұғана сүйегі буыны, мойын
омыртқаның артқы жағындағы буын секілді).

Баста орналасқан кішігірім аралдар секілді «Ос сутурарум» (os suturarum) деп аталатын сүйектерді өлік күйінде анықтау қиын. Оны тек қаңқа кезінде ғана анықтап, санауға болады. Жіліншіктегі «Талус» (talus) деп аталатын сүйек пен тобық сүйегінен (calcaneus) пайда болатын буын үш түрлі болса да, сырттай бір-ақ буын секілді көрінеді. Бұны тек қаңқа күйінде болмаса, өлік күйінде анықтау өте қиын.
Өздеріңіз де куә болып отырғандай, буындардың тобын анықтау үшін аса шебер маман болу қажет. Ендеше, түрлері мен топтарына қарай Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.) адам денесіндегі буындар санын 360 деп айтуы – оның пайғамбарлығының дәлелі.
Бұхари мен Мүслимде риуаят етілген хадистер бір жағынан мұғжизалықты білдірсе, бір жағынан құлшылықпен қоса елге жақсылық жасаудың мәнін
ұқтыруда.

Жоғарыдағы хадистерде келтірілген әр буын үшін садақа боп есептелген іс-әрекеттер мыналар: Алла Тағаланы пәктеу, шүкіршілік етіп, Оған мадақ айту, ұлықтау, жамандықтан тыйып, жақсылыққа бұру, сәске уақытында оқылатын екі бас намаз, лә иләһа иллаллаһ деу, Құдайдан кешірім тілеу, ел жүретін жолда жатқан тас, тікен, сүйек сияқты зиянды нәрселерді алып тастау, екі адам дауласса, әділ төрелік айту, бір адам атына мінерде демеп жіберу немесе қоржынын артысу, жақсы, ұнамды сөз айту, намаз үшін мешітке бару.

Бұл аталған жақсылықтардың әрбірі бір-бір буынның өтеуі, шүкірі, садақасы ретінде қабыл болады.
Буындар қалайша адам денесіндегі сүйектерді бітістіріп, тұтастай бір ағза ретінде қимылдауын
қамтамасыз етсе, хадистерде айтылған жақсылық жасай жүру де ел арасындағы өзара бауырмалдықты, ағайындықты, сүйіспеншілікті арттыратын байланыстарға жатады.
Хадис астарынан ғылыми шындықпен қатар қоғамдық өмірдің тыныштығы мен бейбітшілігін нығайтатын әрі мол сауапқа кенелтетін іс-шаралар жатқанын көреміз.
• Ішіп-жеу өлшемі. Салауатты өмір салтын қалыптастыру медицинаға қатысты. Алла елшісі:
«Тамақтанған шақта асқазанның үштен бірін – тамаққа, үштен бірін – суға, үштен бірін – ауаға
қалдырыңдар. Алланың қатты ашуланған ыдысы – толы асқазан», – дейді.
Басқа хадистер де бар. Алла елшісінен: «Үмбетім жайында ең қорыққан нәрселерім: үлкен қарын мен көп ұйқы. Жалқаулық пен «яқин» әлсіздігі».
Өмірін бақылаусыз, есепсіз, аңғалдықпен өткізіп, ғұмырының соңына дейін алаңсыз ұйықтап өткен адамның семіріп май жинауы, май жинаған адамның семіз болатыны даусыз. Адам толған сайын көп жейді. Жеген сайын өзін салғырттыққа салады. Өте көп жеген адам, әлбетте, көп ұйықтайды, көп ұйықтаған адамда сөзсіз «яқин» яғни терең түсінік немесе берік иман пайда болмайды. Қай жағынан алып қарасаңыз да, барлығы Алла елшісін қобалжытқан. Бұл туралы медицина ғалымдарының ғылыми қорытындыларын оқып қарасаңыз, Алла сүйіктісінің (с.а.у.) сан ғасырлар бұрын айтқан сөздерінің кәміл шындық пен ақиқат екеніне көзіңіз жетеді.
• Шыбынға қатысты шындық. Бұхаридің жеткізген хадисіне сүйене отырып, Алла елшісін (с.а.у.) тыңдайық: «Кей адамның (су немесе тамақ) ыдысына шыбын түссе, батырып жіберіп, қайта алып тастасын. Өйткені қанаттарының бірінде ауру, енді бірінде шипа бар».
Әуелі, шыбынның микроб тасуы, сол кездегі адамдар үшін беймәлім нәрсе еді. Шыбын бір сұйық затқа түскенде, қанаттарының бірін сақтықпен, жоғарыда ұстауға тырысады. Екі қанатын бірдей батырмайды. Өйткені қонған жерінен қайта ұшқанда, құрғақ қанаты оның ұшып кетуіне жеңілдік жасайды. Осылайша ұшып кетеді, бірақ ішкен астарымызға қалдырған микробтарымен бізге де ауру жұқтырады.
Екіншіден, (мұндай жағдайда ескертілген нәрсе) шыбын түгелдей ыдысқа батырылып, қайта шығарылып тасталады. Өйткені оның бір қанатында микроб, екінші қанатында сол микробты жоятын антимикроб бар. Өліммен арпалысқан шыбынның арқасынан нұқып кеп жібергенде, сақталған антимикроб құтысы жарылып кетеді. Осылайша шыбын алғашқы қанатымен жұқтырған микробты дезинфекциялайды. Бұлай жасау діни міндет болмаса да, қажет жағдайда қолдануға болатын ғылыми ақиқат.
Бұл мәселенің ғылыми тұжырымын ғалымдар шыбынның арқасынан басқан кезде микроскоп арқылы кейбір микробтардың кәдімгідей қимылдап жүргендерін растайды. Бүгінде олардың стерилизация қызметшілері екеніне ғалымдар толық көз жеткізіп отыр.
• Пайғамбарымыз (с.а.у.) бір хадисінде: «Кімде кім май (крем) жаққысы келсе, ең алдымен қастарынан бастасын. Өйткені бұл бас ауыруын қайтарады. Адамның қасы – денесінде ең алғаш пайда болған түктер» деген.
Бұл хадистен адамның қасы мен бас ауруының арасында байланыс бар екенін әрі қастың адам баласының денесінде пайда болған ең алғашқы түк екенін түсінеміз.
Бұл жайлы проф. Увейс Маскордың «Эмбриология» атты дәріс кітабында былай делінеді:
«Ең алғашқы түктер эмбриондық төртінші кезеңде пайда болады. Ол түк – қастар».
Бүгінгі таңда дамыған медицина ғылымы дәлелдеп отырған бұл ғылыми шындық та пайғамбарымыздың (с.а.у.) шынайы елші екендігін дәлелдеуде. Өйткені Пайғамбарымыздың (с.а.у.) дәуірінде ананың жатырындағы эмбрионды (ұрықты) толық зерттеп білетіндей қазіргі таңдағы микроскоп, рентген сияқты құралдар жоқ еді

Кайрат Жолдыбайулы

«Бұрын кiтап түсiрiлген адамдармен өте сыпайы сөйлесiңдер. Ал, олардың арасындағы керiбаққандардың жайы басқаша. Бiз өзiмiзге берiлген кiтапқа да, сендерге берiлген кiтаптарға да иландық. Сендердiң тәңiрлерiң де бiздiң Тәңiрiмiз де бiреу-ақ. Бiз бiр Аллаһқа ғана бойсұнғандармыз деңдер»

(Құран Кәрiм. «Ғанкәбут» сүресi, 46 аят)

Ислам діні ең бірінші татулыққа, бейбітшілікке шақырады. Ал бүгінде дін атын жамылған ұйымдар тек саяси көзқарасты ұстана экстремистік әрекетте болса, мұны толық ажырата алмағаннан кейін әсіресе ислам дініне күйе жағуға дайын тұрғандар ислам – бейбіт дін екенін әсте мойындағысы келмейді. Мұндай жағдайлар дін өкілдеріне күйе болып жағылуда.

Бүгінде заман талабы туғызған сұранысқа сай дін қайраткерлеріне үлкен сенім арттыруда. Сол сенім мүдесінен қалай шығу мәселесі бәрімізді терең толғандырады. Ол үшін барлық дін басшылары, мешіттер мен шіркеулер, озық ойлы интеллектуалды ортасы өз халқының рухани да мәдени деңгейін көтеруге ықпал етуге барынша тырысуда. Сонда ғана өзгеге деген озбырлық тиылып, сабырлықпен өзара түсіністікке жол ашылады. Сандаған ғасырлар бойы адам баласы жасаған өркениеттерді әрі қарай дамытады. Сара да негізгі жолдардың бәрі – мәдениеттер мен діндердің өзара үн қатып, тілдесу екенін бүгін ешкім жоққа шығара алмайды. Мәдениеттердің бірбіріне деген игі әсері, өзара тоғысуы және имандылық пен парасаттылық, тектілік пен зиялылық арқылы мәдениеттер байып өркендейді. Осы арқылы адамзат өркениеттерінің өзара үйлесімі қалыптасады. Сол себепті мәдениеттер мен діндер арасындағы диалог пен өзара түсіністік, біздіңше біртебірте қылаң бере бастаған ұлттар мен ұлыстар қақтығысын болдырмаудың басты құралы бола алады. Осы ретте 14 ғасырдан бері адам баласын ізгілік пен қайырымдылыққа, ынтымақ пен бірлікке шақырып келе жатқан ислам діні әлемге шуақ шашып, нұрын тарата бастағаннан бері татулық пен достық, әділдік орнауда. Ислам өмірді ұлықтайды, адамдары оны қадірлеуге үндейді. Адам денесі – материалдық әлемнің бөлігі. Сол денеге Алла тағала қалауынша ұзақ немесе қысқа етіп «қарызға» жан берген. Сол себепті жан адам денесіндегі қонақ. Олай болса, адам баласы ғұмырын барынша мәнді де маңызды, тақуа да зиялы, игі де ізгі істермен өткізулері керек. Қасиетті Құранда:

«Ізгі істерге, тақуалыққа көмектесіңдер. Күнә жасауға, жаулыққа жәрдемші болмаңдар. Құдайдан қорқыңдар, оның қаһары, тегінде, тым қатал» (Құран Кәрім. «АлМайда» сүресі, 2 аят). – деп Алланың тура, яғни мустақим жолымен жүруге, иманнан таймауға, игілікке, қайырымдылыққа, шапағатқа шақырады, жамандықтан сақтандырады. Сөйтіп, ислам барша адамзатқа әділдікті үлгі, зұлымдықты харам етеді. Өзара жәрдем беру, мейірімді де рахымды, бауырмашыл болу оның ұлық тәлімдерінен. Ислам діні ақыл мен парасатты жоғары қоя отырып, өзгенің де ойпікіріне құрметпен қарайды. Адамды бір ғана сенімге арқандап, оған қатаң көзқарастарды таңбайды, оған ешкімді мәжбүрлемейді. Құран Кәрім:

«Дінде зорлық жоқ» («АлБақара» сүресі, 256 аят) – дейді. Бұл дініміздің ұстанымы, адамзатқа көрсеткен жолы, Алла тағаланың нығметтерін қадірлеу, салиқалы мақсат қоюына көмектесу деп бағамдаймыз. Жаратушы Иеміз әлемдегі барлық ісшаралардың аққарасын ажыратып бергеннен кейін адам баласының қай жолды таңдауын өз еркіне салады. Әрине, Алла тағаланың барша адамзаттың бір ғана сенімнанымына ұйытып қоюына құдіреті жетеді. Бірақ, Ол адамзатқа өзі жаратқан басқа мақұлықтарына бермеген ақылой, сана бостандығын бергендіктен, үлкен сеніммен еркіне жібереді. Бұл тұрғыда да Алла тағала Құран Кәрімде:

«Сен адамдарды мұсылман болуға күштеп көндіремін деп ойлайсың ба? Жоқ, жер бетіндегі адамдар тек Аллаһ Тағаланың бұйрығы болса ғана түгел мұсылман болады», («Юнус» сүресі, 99 аят) – дейді. Бұдан шығатын қорытынды жаппай исламды қабылдау тек бір Алланың қалауында. Тәңіріміз адам баласын жалпы қай дінде болсын, өз ара мәмілемен бейбіт қатар өмір сүруге міндеттейді. Дін – саналы адамдарды, өз еркі және қалауымен қайырлы, игілікті істерге жетелейтін құдіретті күшті Жаратушының заңы. Дін – тәрбие. Дін – бақытқа жетелейтін, иман мен Тәңір заңдарын қамтитын тура жол. Дін – сүйіспеншілік, құрмет. Дін – сенім, ғибадат, дұға. Дін – адамзат, отбасы, қоғамды дамытып, үйлестіруші күш. Дін – адамды Жаратушы Алламен, өзге пенде мен әлеммен, айналасындағылармен байланыстырып, тәртіпке салатын, оған жол нұсқап, жетелейтін үлкен сенім. Сол себепті атақты философ Анри Бергсон дін жайында: «Өткен тарихта және заманымызда ғылымды, пәлсапаны білмейтін қоғамды кездестіруге болады. Бірақ, дінсіз қоғам болмайды», – деген.

Даналардың бірі: «Дүниедегі барша адамзат төрт нәрсені қадір тұтады. Егер бұл төртеуі жоқ болса, адам шапағаттан жұрдай болады», – дей отырып, оны: 1. Адамның ерікті яғни азат болуы; 2.Еңбекпен тер төгіп, тапқан малмүлкі өз игілігіне айналуы; 3. Әр адамның туыпөскен, атабабаларынан мұра боп қалған Отаны болуы. 4.Отанды бөтендердің қолына тапсыру, кешірілмейтін күнә, келер ұрпаққа жасаған қиянат екені; 5. Ғасырлар бойы аманат болып келе жатқан діні», деп саралайды.

Өз кезегінде Ислам басқа дін өкілдерімен төрт түрлі жолмен байланыс жасауды дұрыс көреді. Олар: 1. Танысып, білісіп, жақсы қарымқатынаста болу; 2. Бірбіріне жәрдемдесу; 3. Жақсылық жасау; 4. Әділ болу;
Алла тағала Құран Кәрімде танысып, білісіп, қарымқатынас жасау жайлы:

«Ей, адамзат! Сендерді біз әуелде бір еркек, бір әйелден (Адам мен Хауадан) бір ата, бір анадан жаратып, (өрбіттік)… Өзара қарымқатынас жасауларың үшін көптеген ұлт, ұлыс етіп көбейттік. Ал ерекше діндар болғандарыңды Тәңірі құрметті санайды. Анығында, Аллаһ барлық нәрсені біліп, бәрінен хабар алып отырады» («Хұжұрат» сүресі, 13 аят) – деген.

Сонымен барша адамзат бір атаананың перзенттері. Адамдардың түрлі ұлтұлысқа бөлінуі, бірбірімен жер немесе малдүниеге таласып, ұрысжанжалмен өмір сүруі емес, қайта олар бірбірімен танысып, қамқорлық жасап, өзі халифа болған уақытта елін өркендетуге шақыруы ләзім. Алла тағала құзырында абыройға малдүниемен емес, қайта Алла тағаладан қорқумен және де жіберген әміріне мойынсұнумен жететінін айтқан жөн. Ал жақсылық жасау, әділ болу жайлы да Алла тағала Құран Кәрімде:

«(Ал, кәпірлер ішіндегі) Сендермен соғыспағандарға, сендердің мекендеріңнен қуып шықпағандарға келсек, оларға жақсылық жасаудан, олар туралы әділ болудан Аллаһ сендердің жолдарыңды тоспайды. Аллаһтың әділ жандарды жақсы көретіні даусыз» («Мұмтахина» сүресі, 8 аят), – деп, өсиет еткен. Алла тағала бір аятта адамдар бірбіріне бөтен еместігін ескертсе, екінші аятта қайсы дінде болмасын оларға жақсылық жасауды және де әділ болған жандарды жақсы көретіндігін атап көрсетеді.

Ислам діні мұсылмандар мен олардың қол астындағы өзге дін өкілдеріне де тең құқық береді, мұсылмандарға тиесілі немесе міндетті нәрселер оларға да міндетті және оларға да дін еркіндігі толығымен берілген. Мұсылмандармен бірге бір мемлекетте тұратын «Кітап иелері» өкілдері жайлы шариғатымыз бірқатар шешімдер шығарған:
Олардың тәрк етуіне немесе белгілі бір сенімге мәжбүрленуіне жол берілмейді. Өйткені жоғарыда айтқанымыздай Алла тағала Құранда: «Дінде зорлық жоқ», («Бақара» сүресі, 256 аят) – деген.

«Кітап иелері» діни рәсімдерін өткізуге құқылы. Шіркеулері бұзылмайды, пұттары қиратылмайды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) өзінің хадисінде: «Оларды діндерімен бірге тек қойыңдар», деген. Яғни оларды ғибадат жасап жатқан діндерінен қайтармаңдар деген.

Ислам олардың діндерінде рұқсат етілген тағамдарын пайдалануына да мүмкіндік береді.

Өз дініндегілеріне үйлену, ажырасу еркіндігі сақталады.
Ислам олардың абырой мен құқығын қорғайды. Ұрысжанжал болған жағдайда да олармен әдеп сақтап, сыпайы сөйлесуге шақырады. Алла тағала Құран Кәрімде: «Бұрын кітап түсірілген адамдармен өте сыпайы сөйлесіңдер. Ал, олардың арасындағы керібаққандардың жайы басқаша. «Біз өзімізге берілген кітапқа да, сендерге берілген кітаптарға да иландық. Сендердің тәңірлерің де, біздің Тәңірім3з де біреуақ. Біз бір Аллаһқа ғана бойсұнғандармыз» деңдер» – деген. (Құран Кәрім. «Ғанкәбут» сүресі, 46 аят)

Мұсылмандармен бірдей басқа түскен қайғықасіретке де тең құқықты.
Ислам діні мұсылмандарға оларды зиярат етуге, сырқаттанып қалса көңілін сұрауға және бірбірімен саудасаттық жасау секілді т. б. істерге рұқсат етеді.

Сөз соңында, асыл дініміздің ұлағатты да тәрбиелі қағидаларынан дінаралық татулық пен үйлесімнің адамзат аталуының алдында киелі борыш екенін ескерсек, сол киелі борышымызды әр саналы азамат тиесілі дәрежеде атқарса, қоғамымыздың тыныш та бейбіт ғұмыр кешетіндігінде біздің күмәніміз жоқ. Елбасымыз  Н. Ә.Назарбаевтың сөзінде: «Әлемде бір ғана қауым бар, ол – адамзат қауымдастығы, бір ғана жаратушы бар, ол – Аллаһ Тағала. Бір ғана тіл бар, ол – жүрек тілі. Ендеше барша адамзаттың тілегі бір» деп үндеу тастағаны бізді дінаралық татулық пен өзара келісім негізінде тыныштық орнаған қоғамда ғана тілегіміз бен ізгі арманымыз орындалатынына нық сенім білдіруге болады. Осы татулық пен ізгілік жолында Ұлы Жаратушымыз біздерге имандылық пен тақуалықты, берекебірлік пен өркендеуді нәсіп етсін. Әумин!

Түркістан газеті